Amerikan Uzay ve Havacılık Dairesi NASA, bugün Atlas V roketi ile Mars’a Perseverance (Sebat) isimli robot yollayacak. Kurumuş bir krater gölünü inceleyecek olan robot, geçmişte Mars’ta ömür olup olmadığını araştıracak. Hayat formuna rastlanmasa bile Mars ile ilgili pek çok şey öğrenme imkanı olduğu için proje çok kıymetli görülüyor. Projeyi yöneten NASA bilim uzmanlarından Dr. Ken Williford proje ile ilgili açıklamalarda bulundu.
Mars, bugün canlıların yaşayabileceği bir gezegen değil. Çok soğuk olması nedeniyle yüzeydeki sular sıvı olarak kalamıyor ve atmosferin ince olması yüzünden gezegen yüzeyine ulaşan yüksek radyasyon muhtemelen canlı organizmaların gelişimini engelliyor.
Ama Mars daima bu türlü değildi. Bundan en az 3,5 milyon yıl evvel yüzeyde akarsular vardı. Bunların ve krater ağızlarında oluşturdukları göllerin izi bugün bile görülebiliyor. O devir karbondioksitli atmosferin daha kalın olması ziyanlı radyasyonun gezegen yüzeyine tesirini de azaltıyordu.
EVVELCE CANLILAR YAŞAMIŞ OLABİLİR
Su, canlıların varlığının en temel ortak özelliklerinden. Münasebetiyle Mars’ta bir vakitler hayat olması ihtimali var. 1970’lerde Viking misyonları, Mars’tan alınan toprak örneklerinde mikrop gibisi canlıların izlerini aramış lakin net sonuçlar elde edememişti.
2000’lerin başlarında NASA’nın Mars Keşif Araçları’na suyun izini sürme vazifesi verildi. Opportunity (Fırsat) ve Spirit (Şevk) isimli araçlar gezegen yüzeyinde geçmişte su bulunduğuna ait çok ölçüde jeolojik ispat buldular.
2012 yılında gezegen yüzeyine inen Curiosity (Merak), indiği Gale Krateri’ni bir vakitler dolduran gölün canlı organizmaların gelişmesine uygun olabileceğini ortaya çıkardı. Ayrıyeten Curiosity canlı organizmaların yapı taşları olan karbon içeren organik moleküller de buldu.
Artık Perseverance aracı, tekrar benzeri bir alanda, hayat izlerini tespit etmek üzere tasarlanan aletler kullanarak incelemeler yapacak.
NASA’nın California’da bulunan Pasadena’daki Jet Yakıtı laboratuvarında konuştuğumuz misyonun danışmanlarından Ken Williford, “Viking’den sonra direkt canlı izinin arandığı birinci sefer bu olacak” dedi. Dr. Williford kelamlarına şu halde devam etti:
“Viking hala var olan hayat formlarını, yani Mars’ta hala var olabilecek canlıları arıyordu. Buna karşılık NASA’nın şimdiki yaklaşımı, daha evvel yaşamış canlıların izini bulmaya yönelik, zira gezegenin çok eski tarihine dair elimizdeki bilgiler, Mars’ın birinci birkaç milyar yılında yaşama çok daha elverişli olduğuna işaret ediyor”.
GEZİCİ BİR ROBOT GÖNDERİLECEK
Perseverance, bu incelemeleri, yörüngeden bakıldığında geçmiş su izi Gale Krateri’ne nazaran daha da bariz olan Jezero Krateri’nde yapacak. Gezici robot, Mars kayalarını delerek içinden tebeşir büyüklüğünde örnekler alacak. Bunlar yalıtılarak paketlenmiş olarak, gezegen yüzeyine bırakılan kutularda toplanacak. Daha ileri bir tarihte gönderilecek olan bir öteki robot da bu kutulardaki örnekleri toplayarak, tahlilinin yapılması için Dünya’ya getirecek.
MARS’TAKİ IRMAK DETAYLI İNCELENECEK
Bütün bu çalışmalar NASA ile Avrupa Uzay Kurumu olan ESA’nın “Mars Örnek Toplama” misyonu ismiyle yaptığı işbirliği çerçevesinde gerçekleştiriliyor. Ancak Perseverance, Mars’da bunun dışında birçok bilimsel çalışma daha yapacak.
Jezero Krateri Mars üzerindeki en besbelli ve en iyi koruma olmuş delta örneği. Daha açık bir tabirle akarsuların göle döküldüğü yerlere bıraktığı kaya, kum ve mümkün organik karbon örneklerinin oluşturduğu kat kat jeolojik yapı net bir halde görülebiliyor.
Dr. Williford ırmakla ilgili “Batıdan gerçek gelen bir ırmak kraterin kenarına kadar yanaşıyor, sonra krater gölünün çabucak içinde ırmak ağzında olağanüstü bir delta oluşturuyor. Perseverance’ı bu deltanın çabucak önüne indirip orada inceleme yapmayı planlıyoruz” kelamlarına yer verdi. İncelenecek deltada ırmağın kuzey batıdaki kayalardan kopardığı alüvyonlar var” kelamlarına yer verdi.
“Bu kumlu tortunun birbirine kaynaşma biçimi çok değişik. Deltanın oluşması sırasında suyun, getirdiği alüvyonla etkileşiminin tarihini de kayda geçirmiş oluyor. Bu kum taneleri ortasında yaşamış olabilecek her türlü canlının potansiyel ömür alanlarını oluşturuyor. Irmağın üst kısımlarında var olmuş olabilecek her türlü organik unsurun buraya da taşınmış olması lazım” kelamlarıyla Dr. Williford Mars’ta ömür bulmaya dair umutlarını vurguladı.
Jerezo Krateri uzun bir müddettir bilim insanlarının dikkatini çeken bir bölgede, uzaydan ölçüldüğü kadarıyla Mars’ta en fazla olivin (magnezyum ve demir silikatı) ve karbonat sinyalleri alınan ve dev gök taşı çöküntüsü Isidis’in batı ucunda yer alıyor.
SABUN ARTIĞINA BENZEYEN TORTULAR CANLI HAYATI SİNYALİ DEMEK
Dr. Williford karbonatlı minerallerin ömür izi bakımından değerine dikkat çekerek, bu minerallerin zenginliğinin, incelemenin bu bölgede yapılmasının kıymetli sebeplerinden biri olduğuna dikkat çekti.
Kraterin batı ucundaki deltadaki karbonatlı tortular, yeniden NASA misyonunun bilim danışmanlarından olan ve Western Washington Üniversitesi’nden Dr. Melissa Rice ve çalışma arkadaşları tarafından tespit edildi. Dr. Rice, bahsi geçen marjinal karbonatların sabunlu su boşaltıldığında banyo küvetine yapışmış olarak kalan ‘sabun köpüğü kalıntılarına’ benzediğini anlattı. Karbonatlar susuz ortamda, canlı hayat izlerini kristalleri içinde koruma edebilme özelliğine sahip. Bu halde milyarlarca yıl sonraya kalabilenlerden biri de stromatolitler oluyor.
Stromatolitler, milimetrelerle ölçülen bakteri ve öbür tortuların oluşturduğu çok sayıda katmanın vakitle daha büyük ve kubbemsi yapılara dönüşmesiyle oluşabiliyor. Dünyada bunun örneklerine suyun ve güneşin bol bulunduğu kıyılarda rastlamak mümkün.
Milyarlarca yıl evvel Mars üzerindeki Jezero Krateri de işte tam olarak bu halde stromatolitlerin oluşabileceği ve bugüne izlerinin kalabileceği bir ortamdı. Perseverance bu kalıntıları inceleyecek ve buralarda geçmişte stromatolitler oluşup oluşmadığını belirleyecek.
BÜYÜK BİR KEŞİF YAPMA UMUTLARI VAR
‘Sherloc’ ismi verilen bir aygıt yardımıyla enteresan taş ve kayaların yakın plan fotoğrafları alınabilecek ve organik unsurlar de dahil mevcut minerallerin ayrıntılı bir haritasını çıkarmak mümkün olacak. ‘Pixl’ ismi verilen bir öbür aygıt ise bilim beşerlerine birebir bölgenin detaylı bir elementsel ya da kimyasal kompozisyonunu verecek.
Bahsi geçen data setini toplayan bilim insanları, biyolojik olarak kıymetli elementler, mineraller ve organik hususlar de dahil moleküllerin ağırlaştığı kısımlara odaklanacak. Dr. Williford, yoğunluğun bilhassa aşikâr bir biçim içinde oluşumu varsa, oluşan bu durumun canlı formuna işaret edebileceğine dikkat çekti.
Burada bir çok farklı yolla delil toplamak çok büyük ehemmiyet taşıyor. Bilim insanları, sırf imajlı ispatlarla Mars’ta hayat olduğuna ikna olmuyor. Çok büyük bir sürpriz olmazsa, bu son misyonda, kayalardan alınan örnekler Dünya’ya gelip tahlil edilene kadar elde edilen bulguların lakin olası canlı organizma izleri olarak tanımlanması bekleniyor.
MARS GİZEMLİ OLMAYI SEVİYOR
Dr. Williford, “Şekiller, tahminen bir katmandan bir katmana farklılaşan kimyasal ağırlaşmalar yahut muhakkak katmanlarda organik unsurların çokluğu üzere canlı organizma izleri… Umduğumuz en büyük keşifler bunlar” dedi.
Ama, Mars’ın sırlarını öğrenmek çok da kolay değil. 2019 yılında Mars misyonundan bilim insanları, 3,48 milyar yıl evvel oluşmuş stromatolit fosil örneklerini incelemek üzere Avustralya’nın Pilbara bölgesine gittiler.
Dr. Williford Mars’ta stromatolit örneklerini bulmanın Pilbara’dan çok daha güç olacağını zira Pilbara’daki oluşumlarla ilgili bilgilerin jeologların yıllarca sürdürdüğü çalışmalara dayandığını söylüyor. Meğer Mars’ta çalışma daha yeni başlıyor.
İSTENİLEN TORTULAR BULUNAMAZSA NE OLACAK?
Dünyada fosilleşmiş mikropları tek tek hücrelerine kadar tespit etmek mümkün. Ancak bunları görebilmek için bilim insanları kayalardan kesitler alıp, onu kağıt inceliğine getirerek mercek altında inceleme yapmakta. Perseverance ya da öteki bir robotun bunu yapması mümkün değil ve yapmasına da gerek olmayabilir. Dr. Williford bu hususla ilgili “Bir mikrobun tek başına bulunması çok enderdir. Bunlar varlarsa, topluluklar halinde yaparlar, birbirine tutundukları yapılar oluştururlar ki bunlar robot tarafından görülebilir” kelamlarına yer verdi.
Bilim insanları robotun krater yüzeyini inceledikten sonra kraterin kıyılarına odaklanmasını ve kayalardan örnekleri almasını hedeflemekte. Bunların Dünya’ya getirilip incelenmesiyle krater gölünün yaşı, ne vakit nasıl bir tesirle oluştuğu da anlaşılabilir.
Ama kraterin kıyılarının farklı olmasının bir diğer sebebi bulunuyor. Büyük bir uzay cismi, içinde su olan kayalara çarptığında büyük bir güç açığa çıkar ve ısınan suların kayaların içinde dolaşmasını sağlayabilir. Sıcak su kayalardaki kimi minerallerin de erimesiyle ömür için gerekli ortamı sağlayabilir. Perseverance’ın bu misyon sırasında kraterin kuzey doğusundaki Syrtis bölgesine gitmesi, ana vazifeler ortasında olmasa da hedefleniyor. Syrtis, Jezero’dan da eski bir bölge ve kraterdekinden farklı bir formda oluşmuş karbonatlı minerallerin bulunabilme ihtimali var.
MARS’IN GİZEMLERİ YAVAŞ YAVAŞ ÇÖZÜLECEK
Araştırma sonunda, geçmişte Mars’ta hayat olduğuna dair işaretler bulunamasa da incelemeler sona ermeyecek. Dünyaya geri getirilecek kaya örnekleri üzerindeki incelemeler bu bakımdan çok değerli olacak.
Bunun yanı sıra araştırma yeni sorular ortaya atabileceği üzere yeni karşılıklar da sağlayabilir. Küçük ve çalışkan Perseverance robotu bildiğimiz her şeyi sarsıcı bir biçimde değiştirebileceği üzere, komşumuz Mars’ı daha iyi anlamak için bize yeni ipuçları sağlayarak yeni bir sayfa açmamıza imkan verebilir.
Haberler.com
