Çin’in başşehri Pekin, dünyada havası en kirli kentlerden biri olarak karşımıza çıkıyor. Kentte havanın temizlenip güneşin görülebildiğinden emin olduğunuz bir gün varsa, o da kıymetli politik toplantıların yahut memleketler arası aktifliklerin gerçekleştiği günler olması dikkatlerden kaçmadı. Elbette ülkede bu durum bir tesadüf değil.
‘İKLİM MANİPÜLASYONU’ PROGRAMI YÜRÜTÜLÜYOR
Çinli yetkililer yıllardır “iklim manipülasyonu” olarak isimlendirilen programlar yürütüyor. Aralık ayında ise bunu bir üst düzeye taşıdılar. Merkezi hükümet, iklim denetimi uygulamalarını ülke geneline yaymayı planladığını duyurdu. Yetkililer 2025’e kadar yapay yağmur ve kar programının 5,5 milyon kilometrekarelik bir alana yayılarak ülkenin yüzde 60’ını kapsamasını hedefliyor. Lakin bu planlar Hindistan üzere komşu ülkelerde tasaya yol açtı. Bunun için kullanılacak teknolojilerin mevcut bölgesel tansiyonları nasıl etkileyeceği bilinmiyor.
ÇİN ‘BULUT TOHUMLAMA’ TEKNOLOJİSİNİ KULLANIYOR
Çin, “iklimin kontrolü” için “bulut tohumlama” denen bir teknoloji kullanıyor. Bu teknoloji yeni değil ve dünya genelinde de biliniyor. Bulutlara gümüş iyodid denen bir husus serpiştiriliyor ve bunun yağmuru tetiklemesi umuluyor.
Hindistan’daki Manipal Yüksek Eğitim Akademisi’nden iklim uzmanı Dhanasree Jayaram, “Çin bu teknolojiyi uzun müddettir kullanıyor. Hindistan da kullandı” diyor ve ekliyor:
“Bu formül Afrika’nın kuzeydoğusunda ve Sahra Çölü’nün altındaki bölgelerle Avustralya’da da kullanıldı.”
Lakin Jayaram bugüne kadarki uygulamaların Çin’in hedeflediğine kıyasla çok küçük kaldığını söylüyor. 1940’larda ABD’de ortaya çıkan bulut tohumlama usulünün ne kadar verimli olduğu konusunda büyük kuşkular var.
“BU USULÜ BİLİMSEL AÇIDAN İNCELEYEN KİMSE YOK”
Pekin Üniversitesi’nden John C. Moore, “Bugüne kadar bu tekniğin verimliliği üzerine çok az bilimsel makale yayınlandı. Bu metot geliştirilirken de bilimsel doğrulama metotları kullanılmamıştı” diyor. Moore Çin’de bulut tohumlamanın sırf operasyonel bir mevzu olarak görüldüğünü ekliyor:
“Bulut tohumlama şu an kadar kentler ve kasabalar düzeyinde uygulanıyor ama bu formülü bilimsel açıdan inceleyen kimse yok.”
EKİNLERİN HASAR GÖRMEMESİ İÇİN BU SİSTEMİ DE UYGULUYORLAR
Bulut tohumlamaya, Pekin’de büyük etkinlikler düzenlenirken şahit olmak mümkün. Yıllık parlamento toplantısı üzere etkinliklerde iklim denetimine etraftaki fabrikaların kapatılması da eşlik ediyor. Moore’a nazaran 50 bin Çin kenti ve kasabası, tarlalarının hasar görmemesi için bu tekniği tertipli olarak uyguluyor:
“Dolu fırtınalarının ekinlere ziyan vermemesi için bulutlardaki nemi tehlikeli hale gelmeden boşaltmaya çalışıyorlar.”
Ancak Moore, Çin’de bu teknolojinin sırf yılda 1-2 ay tesirli olduğunu söylüyor. Şubat 2020’de New Scientist mecmuası ABD’deki bilim insanlarının orografik (dağ üzerinden geçerken oluşan) bulutlar ektiğini ve bunun yağmuru yüzde 10’dan daha az ölçüde artırabildiğini anlatan bir makale yayımladı.
KURAKLIĞIN ÖNÜNE GEÇİLMESİ DE PLANLANIYOR
Çin’in iklim denetimini genişletme planları 2 Aralık’ta, ülkedeki yürütmeyi oluşturan Devlet Kurulu’nun yazılı bir açıklamasıyla duyuruldu.
Açıklamada pek fazla ayrıntı verilmese de bu uygulamanın doğal felaketler sonrasındaki yardım süreçlerini kolaylaştıracağı, tarım üretimini artıracağı, yangınlar sırasında kullanılabileceği ve çok sıcaklarla kuraklığın öne geçmeye yardım edebileceği aktarıldı.
Pekin’de çalışan BBC gazetecisi Yitsing Wang, “Açıklanan dokümanın başlığında ‘geliştirilmekte olan görüş’ sözü var. Bu merkezi hükümetin ana çerçeveyi çizeceği, akabinde bakanlıklar ve mahallî hükümetlerin de büyük fonlar alarak projenin ayrıntılarını ortaya çıkaracağı manasına geliyor” diyor.
Wang buna örnek olarak kuzeydeki Gansu bölgesinin çabucak argümanlı maksatlar duyurmasını, planların merkezine ise insansız hava araçlarını oturtmasını gösteriyor.
2025 planının açıklanmasının üzerinden bir ay geçmeden Ganlin-1 (Tatlı Yağmur-1) isimli insansız hava aracı bulut ekimi misyonuna başladı.
Ülkenin resmi haber ajansı Şinhua, bu aracın görüntüsünü da paylaştı.
KUŞKULAR PROJENİN ÖNÜNE GEÇEMEDİ
Bu teknolojiye dair bilimsel kuşkular Çin’in, bu alana büyük kaynak ayırmasının önüne geçmedi. Bölgedeki jeopolitik uyuşmazlıkların arttığı bir periyotta gelen bu atak komşu ülkeleri de endişelendirdi.
Dhanasree Jayaram, “Bu teknolojiye dair kaygılardan biri de, bölge için hayati kıymete sahip muson yağmurlarını etkileyip etkilemeyeceği. Ama bu hususta pek fazla araştırma yapılmamış” diyor.
Jayaram, böylesi bir açıklamanın Çin’in Hindistan ile alakalarının iyi gittiği bir devirde yapılması durumunda bugünkü kadar reaksiyon çekmeme ihtimalinin bulunduğunu da ekliyor. Ancak iki ülke ortasında, sondaki askeri çatışmaları da içeren ve giderek artan tansiyon Hindistan kamuoyunda, Çin aykırısı bir hava yarattı.
YAĞMUR ‘HIRSIZLIĞI’
Ulusal Tayvan Üniversitesi’nden araştırmacılar 2017’de yayımladıkları bir makalede, iklim denetimi konusunda ülkeler ortası kâfi uyum olmazsa, ülkelerin birbirlerini “yağmur hırsızlığıyla” suçlayabileceği tezi yer alıyordu.
Moore bu tip suçlamalara temel oluşturacak bilimsel bir ispat bulunmadığını ama muson yağmurlarının hassas bir husus olduğunu anlatıyor:
“Muson yağmurlarını oluşturan şeylerden biri, Tibet platosu ile Hint Okyanusu ortasındaki ısı farkıdır. Kimilerinin planladığı üzere Tibet platosunda büyük değişiklikler yaparsanız, bunun sert tesirleri olabilir.”
BİLİM İNSANLARI PLANDAN TASA DUYUYOR
Moore’un bahsettiği plan, Çinli mühendislerin Tibet platosunda vilayet bazında büyük bulut ekimleri gerçekleştirme planıydı. Hakkında rastgele bir bilimsel araştırma yapılmamış ve şimdi ulusal düzeyde dayanak almayı başaramamış bu plan tasalara yol açıyor.
Moore, “Bu plan bir küme oto sanayi ustasının Elon Musk’ın uzay gemisini kopyalamaya çalışması üzere bir şey. Birlikte çalıştığım Çinli bilim insanlarının birden fazla bu plandan kaygı duyuyor” diyor.
RİSKLER BARINDIRIYOR
Jayaram, bölgedeki en büyük telaşın bulut ekiminin de ötesinde olduğunu söylüyor. Çin’in kendi başına daha da savlı jeomühendislik faaliyetlerine girişmesi, örneğin bölgedeki ülkelere istişareden güneş ışınlarının bir kısmını uzaya geri yansıtması, bölge ülkeleriyle bağlantılarının gergin olduğu bir periyotta riskler barındırıyor.
Jayaram, “Teknolojinin kendisinin kaygı verici olduğunu düşünmüyorum” diyor ve ekliyor:
“Gayet yararlı olabilir. Her ülkenin kendi topraklarında egemenlik hakkı vardır. Lakin sorun bunun tek taraflı olarak yapılma ihtimali. Bu çeşit bir teknoloji kullanılırken bir şeyler yanlış giderse ne olacak? Kim hesap verecek?”
Jayaram bu tıp uygulamaları düzenlemek ve mümkün tansiyonları azaltmak için ivedilikle global düzenleme yahut mutabakatlara gereksinim duyulduğunu söylüyor.
Moore da birebir görüşte. Ancak Çin’in jeomühendislik programının başında bulunan Moore, bu bahiste paniğe gerek olmadığını söylüyor:
“Çin bu alanda ‘iyi bir rol’ oynama konusunda çok istekli.”
Haberler.com
