Geçtiğimiz 29 Mayıs’ta Ayasofya‘nın içinde Fetih Mühleti okunmasıyla tekrar gündeme gelen Ayasofya’nın cami olması konusunda Danıştay kararını verdi. Danıştay, 1934 tarihli Ayasofya’nın müzeye dönüştürülmesi kararını iptal etti. Böylelikle Ayasofya’nın cami olmasının önü açılmış oldu.
AYASOFYA’NIN TARİHÇESİ
Şark Roma İmparatorluğu’nun İstanbul‘a yaptığı en büyük kilise olan Ayasofya, tıpkı mekanda üç sefer inşa edildi.
Yunanların hakim olduğu (MÖ 660-MS 73) Byzantium kentinde, bugünkü Ayasofya’nun bulunduğu alana yapılan diyaneti yapı, Roma İmparatoru Septimius Severus tarafından tahrip edildi.
Roma İmparatorluğu hakimiyetindeki kentte, I. Konstantin’in oğlu II. Konstantin tarafından 360 yılında birebir noktaya inşa edilen yapı, Hagia Sophia (Kutsal Bilgelik) olarak isimlendirildi. 1. Ayasofya, Şark Roma İmparatoru Arkadios’un eşi Evdokia’nın Ayasofya önüne gümüş kaplamalı bir heykelinin dikilmesi üzerine çıkan ayaklanmada, yapılışından 44 yıl sonra büyük ölçüde yıkıldı.
Arkadios’un akabinde başa geçen İmparator II. Theodosios tarafından mimar Ruffinos’a tekrar yaptırılan Ayasofya, 415’te ibadete açıldı. 2. Ayasofya, 532’ye kadar kentin en büyük kilisesi olarak varlığını devam ettirdi.
2. Ayasofya, I. Justinianus devrinde çıkan “Nika İsyanı” sırasında açılışından 117 yıl sonra 532’de yakılıp yıkıldı.
AYASOFYA 5 YILDA YINE İNŞA EDİLDİ
Nika İsyanından 39 gün sonra I. Justinianus tarafından Ayasofya’nın inşasına yine başlandı. Bugüne kadar gelen Ayasofya’nın 532 yılında başlayan inşası, 537 yılında tamamlandı.
Ayasofya’nın prodüksiyonunu, periyodun ünlü bilim kişileri fizikçi Miletli İsidoros ve Trallesli matematikçi Anthemius yönetti. İki baş mimar ile birlikte çalışan 100 mimar ve her mimarın buyruğunda 100 personel, binanın imalatını 5 yıl 10 ay üzere kısa bir müddette tamamladı.
3. Ayasofya’nın imalatında ahşap materyal yanına güçlü, etraf koşullarına ve ateşe dayanıklı olduğu için tuğla kullanıldı.
IMALATI İÇİN FARKLI MEMLEKETLERDEN TAŞLAR VE MERMERLER GÖNDERİLDİ
I. Justinianus, yönetimindeki vali ve hükümdarlardan, bu büyük kilisenin yapılması için kendi memleketlerinde bulunan harabelerden en şık gereçleri göndermelerini istedi.
İmparatorluğun her mahallinden tapınak, hamam ve saraylardan sütun, korkuluk, çerçeve ve pencere parmaklıkları sökülüp İstanbul’a getirildi. Bu gereçler başta Kizikos’un (Aydıncık-Kapudağı Yarımadası) şark sahillerindeki Belkıs harabeleri, Aspendos, Efesos’ta (Ayasuluk-Selçuk) Artemis Mabedi, Suriye’nin Ba’albek kesimi olmak üzere Anadolu ve Suriye’nin gayri antik kent kalıntıları ve eski abidelerden temin edildi.
Binanın yer duvarlarını kaplayan beyaz mermerlerin Marmara Adası’ndan, yeşil somakilerin Eğriboz Adası’ndan, pembe mermerlerin Afyonkarahisar civarındaki Synada’dan, sarı mermerlerin Kuzey Afrika’dan, orta ve yan nefleri birbirinden ayıran dördü sağda, dördü solda bulunan yeşil siyah damarlı mermer sütunların Efes Diyana Mabedi’nden, yarım kubbe altında 8 büyük al porfir sütunun ise Mızır Heliopolis’ten getirildiği düşünülüyor.
Fil ayakları büyük kalker taşından yapılan, duvarları tuğla olan Ayasofya’nın inşasında İran biçimi takip edildi.
Ayasofya’nın havada üzere duran geniş kubbesinin imalatında çok hafif olduğu için Rodos toprağı tercih edildi. Bu topraktan kalıba dökülmüş tuğlalar, Rodos valisi tarafından hazırlatılıp kısa vadede gönderildi.
Ayasofya’nın kubbesi kadar iç süslemeleri de göz kamaştırıcıydı. Ayasofya’nın açılış merasimi, İmparator I. Justinianus’un iştirakiyle 27 Aralık 537’de bir Noel günü yapıldı.
Kubbesi 20 yıl sonra yaşanan sarsıntıdan zarar gören Ayasofya’nın şark tarafı da 558 yılında çöktü. Miletoslu İsidoros tarafından onarılan kubbeye dışarıdan payandalarla desteklenen alçak bir kasnak eklendi, kubbe kırk pencereyle hafifletildi ve yüksekliği artırıldı.
4. Haçlı Seferi sırasında, İstanbul’un ele geçirilmesiyle Ayasofya da yağmalandı. Bu periyotta Ayasofya, Roma Katolik Kilisesi’ne bağlı bir katedrale dönüştürüldü. 16 Mayıs 1204 ‘de Latin İmparatoru I. Baudouin imparatorluk tacını Ayasofya’da giydi.
Ayasofya 1261’de tekrar Bizanslıların denetimine geçtiğinde harap, virane ve yıkılmaya yüz tutmuş bir durumdaydı.
İmparator II. Andronikos, 1317’de finansmanını ölen eşi İrini’nin mirasından karşılayarak binanın kuzey ve şark kısımlarına 4 adet istinat duvarı ekletti.
Ayasofya, inşa edildikten sonra birinci yapıldığı haliyle bugüne kadar gelemedi, pek çok doğal afet, bakımsızlık, istila ve savaşlar sebebiyle tahribata uğradı, tekrar yapıldı.
FETHİN SEMBOLÜ OLDU
Osmanlı İmparatorluğu’nun 7. padişahı II. Mehmet’in 29 Mayıs 1453’te İstanbul’u fethiyle 916 yıl kilise olarak hizmet veren Ayasofya, camiye dönüştürüldü.
Fetihle birlikte “Fatih” unvanını alan Fatih Sultan Mehmet, fetihten sonraki birinci cuma olan 1 Haziran 1453’te cuma namazını Ayasofya’da kıldı.
Bizans’ın Ayasofya’ya verdiği paha, Osmanlı periyodunda de devam etti. Osmanlı devrinde padişahlar Ayasofya’ya çok paha verdi, “Fethin Sembolü” olan Ayasofya’nın korunup yaşatılması için hiçbir fedakarlıktan kaçınmadı.
Fatih Sultan Mehmet, Ayasofya’yı camiye çevirdikten sonra en kıymetli gelir kaynaklarını aktardığı Ayasofya Camisi Vakfı’nı kurdu.
Ayasofya’ya bir minber ve mihrap yaptıran Fatih Sultan Mehmet, ayrıyeten medrese, kütüphane ekletti. Ayasofya’nın birinci minaresi de Fatih Sultan Mehmet periyodunda yapıldı. Süratle inşa edilebilmesi hedefiyle bu minare tuğladan inşa edildi.
II. Beyazıt (1481-1512) camiye beyaz mermerden bir mihrap ve kuzeydoğu bucağına bir minare ekletti.
Kanuni Sultan Süleyman (1520-1566) fethettiği Macaristan’daki getirdiği iki kandili Ayasofya’ya ikram etti.
Ayasofya, II. Selim periyodunda (1566-1574) yorgunluk ya da dayanıksızlık belirtileri gösterdiği için dünyanın birinci zelzele mühendislerinden biri sayılan Osmanlı başmimarı Mimar Sinan tarafından eklenen dış istinat yapılarıyla takviye edilerek, son nokta sağlamlaştırıldı.
Bu istinat yapılarıyla birlikte Sinan başkaca kubbeyi taşıyan payeler ile yan duvarlar arasındaki boşlukları kemerler ile besleyerek kubbeyi iyice sağlamlaştırdı.
OSMANLI PERIYODUNDA EKLENEN GAYRI YAPILAR
Ayasofya’nın içine Osmanlı periyodunda eklenen gayrı yapılar arasında mermerden minber, hünkar mahfiline açılan galeri, müezzin mahfili, vaaz kürsüsü bulunuyor.
III. Murat (1574-1595), Bergama’da bulunan Helenistik devirden kalma (MÖ IV. yüzyıl) Bektaşi taşından yapılma iki küpü, Ayasofya’nın ana salonuna yerleştirdi.
I. Ahmet (1603-1617) devrinde geniş çaplı tamir ve bakım çalışması yaptırıldı, mihraba besmele yazdırıldı.
IV. Murat (1623-1640) devrinde Ayasofya’nın içi hat levhalarla süslendi.
III. Ahmet (1703-1730) devrinde Ayasofya’nın hünkar mahfili yenilendi, cami ortasına büyük bir top kandil asıldı, tekrar umumî bir tamir ve bakım yapıldı.
I. Mahmut, 1739’da binanın restore edilmesini emretti ve bir kütüphane ile binanın yanına bir medrese, bir imarethane ve bir şadırvan ekletti.
III. Selim (1789-1807) Ayasofya’da bulunan halıların tamamını değiştirdi, Mehmet Esad Yesari hattı ile yazılmış iki levha astırdı.
II. Mahmut (1808-1839) devrinde Ayasofya’da büyük çaplı tamir ve bakım çalışması yapıldı.
Ayasofya’nın Osmanlı periyodundaki en ünlü restorasyonlarından biri Sultan Abdülmecit’in buyruğuyla mimar Fossati kardeşler tarafından 1847-1849 yılları arasında gerçekleştirildi.
Kubbe, tonoz ve sütunları sağlamlaştırıldı ve binanın iç ve dış dekorasyonunu yine elden geçirildi. Üst kattaki galeri mozaiklerinin bir kısmı temizlendi, çok tahrip olanları ise sıvayla kaplandı ve altta kalan mozaik motifleri bu sıva üzerine resmedildi.
Işıklandırma sistemini sağlayan yağ lambası avizeleri yenilendi. Kazasker Mustafa İzzed Efendi’nin (1801–1877) ürünü olan, kıymetli isimlerin hat sanatıyla yazılı olduğu yuvarlak dev tablolar yenilenip sütunlara asıldı. Ayasofya’nın dışına yeni bir medrese ve muvakkithane inşa edildi. Minareler birebir boya getirildi.
Sultan Abdülaziz (1861-1876) ve II. Abdülhamit (1876-1909) devirlerinde de Ayasofya’da değerli onarım faaliyetleri gerçekleştirildi.
AYASOFYA’NIN MÜZEYE DÖNÜŞÜMÜ
Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılması ve bölgesine Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla Ayasofya’nın tarihi de değişti.
Restorasyon çalışmaları nedeniyle 1930-1935 yılları arasında halka kapatılan Ayasofya’da, Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün buyruğuyla bir seri çalışma yapıldı. Bu çalışmalar sırasında çeşitli restorasyonlar, kubbenin demir kuşak ile çevrilmesi ve mozaiklerin ortaya çıkarılıp temizlenmesi süreçleri gerçekleştirildi.
Bakanlar Şurası’nın 24 Kasım 1934 tarih ve 7/1589 sayılı kararıyla Ayasofya, müzeye dönüştürüldü.
Ayasofya, 1985’te UNESCO Dünya Kültür Mirası listesine girdi.
Açılışından İstanbul’un fethine kadar 915 yıl kilise, 1453’ten 1934’te alınan kararla müze oluncaya kadar cami olarak kullanılan, 86 yıldır da müze olarak hizmet veren Ayasofya, Türkiye’de yerli ve yabancı turistler tarafından en çok ziyaret edilen yapıların birinci sırasında mekan alıyor.
Ayasofya’da müze olduktan sonra da çeşitli devirlerde restorasyonlar yapıldı.
85 YIL ARADAN SONRA EZAN
Ayasofya’da Temmuz 2016’da düzenlenen Kadir Gecesi programında 85 yıl aradan sonra sabah ezanı okundu.
Ekim 2016’da Ayasofya’nın ibadete açık olan kısmı Hünkar Kasrı’na, Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından uzun yıllardan sonra birinci kere asaleten imam atandı. 2016 itibarıyla Hünkar Kasrı kısmında vakit namazları kılınmaya ve minarelerinden Sultanahmet Camisi ile 5 vakit ikili ezan okunmaya başlandı.
İstanbul’un fethinin 567. yıl dönümünün kutlandığı bu yıl ise 29 Mayıs’ta Ayasofya içinde Fetih Vadesi okundu.
Haberler.com
