Kovan filminin yönetmeni Eylem Kaftan: Kendimi çoğu zaman sektörde yanlışlıkla bir erkek kahvesine adım atmış gibi hissediyorum

Aksiyon Kaftan… Boğaziçi Üniversitesinden sinemaya uzanan farklı bir öykünün baş aktörü. Direktörlüğünü yaptığı Kovan Sinemasıyla kendinden muvaffakiyetle bahsettiren isim. Sinemaları izliyoruz, kahramanlarından bahsediyoruz. Birçok kere kendimize benzetiyoruz. Ya yönetmenleri… O kurguyu, atmosferi bize yaşatan, hislerimizi tek tek açığa çıkartan direktörlerin sahne gerisinde neler var? Kovan Sinemasının Ayşe’si mesela. Hareket Hanım hangi öykülerle biriktirdi Ayşe’yi? Hayatın neresinde kaç Ayşe’ye ayna tuttu? Hareket Kaftan ile direktörlükten başlayarak hayata dair manalı bir söyleşi yaptık. Bayan direktör olmaktan bal üreticiliğine kadar uzandı sohbetimiz. Sinemalar kadar hayatın perde ardını da paylaştı Hareket Kaftan…

• Aksiyon Kaftan kimdir?

İnsanın kendine dışarıdan bakması güç bir şey. Lakin cevaplamaya çalışayım. Cevaplamaya çalışırken, eğitimim, özgeçmişim, yapıtlarım üstünden değil, daha içsel bir yerden cevaplamaya çalışacağım. Çünkü kendime ve insanlara bakarken onları kimlikleri üstünden pahalandırmak ya da yargılamanın gerçek olmadığını düşünüyorum. Küçüklüğümden beri içimde sınırsız sayıda dünya var üzere hissediyorum. Bir yere kapansam bile, o dünyaların içinde seyahatlere çıkıyor, bundan tuhaf bir memnunluk duyuyorum. Kendimi bildim bileli beni en memnun eden anlar tabiatla kurduğum saf ilgidir. Küçük bir kıyı beldesinde geçen çocukluğumda, köpeğimle tek başıma okula giderken, çiçeklerle, ağaçlarla konuşur, onlara sevgi sözcükleri söylerdim. Sanırım sinema yapmak yeryüzüyle konuşmanın bir yolu.

Yeryüzü derken, yalnızca beşerler değil, ağaçlar, çiçekler, kediler, kuşlar da duysun. Sinema yapmak, konuta, özümüze seyahatin en hoş biçimlerinden biri. Sinemalarım de biraz bunu anlatıyor sanırım.

• Bayan direktör olarak dalda yaşadığınız dertler oldu mu? Paylaşmak ister misiniz?

İnsanlara baktığımda erkek ya da bayan olmalarından fazla, şahsiyetlerine, ferdî ahlak anlayışlarına, diğerleriyle kurduğu ilgiye bakıyorum diyerek kelama başlayayım. Maalesef bayan ya da erkek direktörün önünde bir sıfat olmamalı fakat o günlere gelene kadar kat etmemiz gereken uzun bir yol var.Çünkü hayatı algılayışımız üzerinde inanılmaz bir tesiri olan sinemada bayanların kamera önü ve ardındaki varlığı yüzde on civarlarında. Bu kozmosta ve algımızda büyük bir dengesizlik yaratıyor. Kendimi birden fazla vakit kesimde ezkaza bir erkek kahvesine adım atmış üzere hissediyorum. Sinemalarda anlatılan kıssalar çoğunlukla erkeklerin kıssaları. Sinema yapabilenlerin çoğunluğu erkek olduğu için bu anlaşılabilir bir durum. Bayanlara bakışları çoklukla yüzeysel ve çok dışarıdan.Artık biraz da bayanları kadınlar anlatsın. Erkekleri de bayanlar anlatsın. Bayan izleyiciye de özdeşleşebileceği karakterler için talih tanımalıyız. Çok iyi bayan oyuncularımız var. ‘Bize rol yazın’ diye çığlık atıyorlar. Bu çığlığı duyalım artık. Bu demek değildir ki bayan olduğu için direktörler ödüllendirilsin. Lakin farkındalık çok değerli. Toplumsal cinsiyet eğitiminin yaygınlaştırılması lazım. Aamir Khan’la ilgili nefis bir belgesel var. Hindistan’da bayanların nesneleştirildiği pek çok sinema üretiminde bir ‘alfa erkek’ olarak rol alıyor. Toplumsal cinsiyet eğitimi aldıktan sonra gözünün önündeki perdenin kalktığını söylüyor. Perde kalktıktan sonra kendisini cinsiyet eşitliğine adamış. Bayanlara yönelik şiddet üzerine kampanyalarda sözcü olmaya başlamış. Bütün bunlar eğitimle ilgili.

• Bütün dünyada şu an rüzgar bayan direktörleri sahiplenmekten yana. Bu bir moda üzere siyaseten doğruculuk dalgasıyla kalıcı da olmayabilir. Ancak Akademi mesela geçen sene çok tenkit aldığı için, bu sene tüm dünyada bayan üyelere davet yaptı.

Benim problem yaşayıp yaşamadığıma gelince. Ben genel olarak olaylara daima müspet tarafından baktığımdan, kusurlarımdan ders çıkardığımdan, bayan olmanın başarılı olmamın önünde bir mani olduğunu düşünmedim hiç. Hepimiz bir formda kurban psikolojisini içselleştirdiğimiz için, bayan direktör olmayı bir dezavantaj olarak görürsek, kendi kendimize taş koymuş oluruz. Dalda bıyık altından bayanları küçümseyenleri görelim lakin bunun moralimizi bozmasına da müsaade vermeyelim. Bütün dünyada şu an rüzgar bayan direktörleri sahiplenmekten yana. Bu bir moda üzere siyaseten doğruculuk dalgasıyla kalıcı da olmayabilir. Fakat Akademi mesela geçen sene çok tenkit aldığı için, bu sene tüm dünyada bayan üyelere davet yaptı. Kesim tüm dünyada yeteneğin yanı sıra network, lobi ve güç üstünden de gittiği için birbirimizle dayanışma halinde olmalıyız.

Akıllı bayanların birbirlerinin kuyusunu kazan değil, birbirlerine dayanak olan bayanlar olduğunu düşünüyorum. Erkekler bu kadar dayanışırken, bayanların daha fazla dayanışma içinde olması lazım.

• Kovan sinemasında,inanılmaz bir bayan karakter var (Meryem Uzerli)üzerine düşünülmüş. Anneden kıza kalan sürdürülmesi gereken bir miras var. Arılarda da anaerkil bir işleyiş var. bu arılar ve karakterin kıssası ortasında olağanüstü bir ahenk yaratıyor. Bu size feminist bir sinema hissi veriyor mu?

Esinlendiğim karakter güçlü bir bayandı. Tabiatın içinde ayakta kalmaya, kovanlarını, annesinin mirasını muhafazaya çalışan bir bayan. Lakin çok boyutlu bir karakter yaratmaya çalıştım, hatta bir anti kahraman yarattığımı düşünüyorum. Mağdur, ezilen bir bayan yaratmak kolaya kaçmak olurdu. Bu biçim ajitasyonlardan hoşlanmıyorum. O manada Meryem Uzerli’nin canlandırdığı Ayşe karakterinin Türkiye sinemasında pek rastlanmayan kompleks bir karakter olduğuna inanıyorum. Kovan’a post feminist sinema yakıştırması yapanlar oldu. Açıkcası hoşuma gitti lakin rastgele bir kategoriye sokmanın sineması sınırlayacağını düşünürüm. Arıların dünyasını kraliçe arı yönetiyor. Erkek arıların döllemekten diğer bir fonksiyonu yok arıların dünyasında. Arı kolonilerinde tek vazifeleri ana arıyla çiftleşmek olan, bal üretmeyen arılardır. Bir kolonide tamamı dişi olan emekçi arılara kıyasla az sayıda erkek arı bulunur. Erkek arıların iğnesi bulunmaz. İçine girdikçe insanı çok şaşırtan, kolektif bir yüksek aklın kelam konusu olduğu, büyüleyici bir dünya arıların dünyası.

Tabiat içinde dişilerin bu kadar yönettiği öteki bir canlı tipi var mı bilmiyorum. Bu metafor sinemanın mana dünyasını çok zenginleştiren bir metafor olduğu için memnunum.

• Kovan’in kıssası arıcılıkta uğraşan ve sizi etkileyen diğer bir bayanın öyküsünden ilham alınarak yazılıyor. Ayşe karakterinde kendinizden bulduğunuz şeyler var mı?

Ayşe karakteri güçlü olmayı, başarılı olmayı hayatının merkezine koymuş bir karakter. Hayat maksadına mana yükleyen, savlı şeyler yapmak isteyen, olayları denetim etmeye çalışan. Ayşe’yi sevenler de oldu, ‘Ben olsam ben de o denli yapardım.’ diyenler de oldu. Ayşe’ye hudut olanlar da oldu. Bu da beni memnun etti. Kendimde bulduğum şey herhalde en büyük kaygım diğerlerine ve öbür canlılara ziyan vermek olurdu. Ayşe arılarını ve kendi canını muhafazaya çalışırken, yalnızca öteki canlılara ziyan vermedi, birebir vakitte on yıllardır muhakkak geleneklerle, aşikâr bir istikrar yaratmış tabiatın ve köyün de nizamını bozmuş oldu. Etrafındaki insanları dışarıdan gelmiş biri olarak, istemeden de olsa incitti. Bir manada habitatı bozmuş oldu. Çağdaş insanın çelişkisi ve ikilemlerini yansıtıyor Ayşe. Fakat sonradan vicdanı çok sızladı. Müzikte söylendiği üzere ‘Hep sonradan gelir aklım başıma…’ Yanılgısını düzeltmeye çalışırken, yapması gereken en değerli şeyin kendine ve diğerlerine dürüst olmak olduğunu gördü. O güçlü zırhının altında kırılganlığını gördüğü noktadainsanlarla daha sevgi dolu bir bağ kurmaya başladı. Aslında hayatın büyük fotoğrafını anlatmaya çalıştım sıkıştırılmış vakit içinde, tabiat ve yeryüzüyle de. Bunlar benim hayat ideolojimi yansıttığı için elbetteki kendimden kattığım şeylerdir. En nihayetinde, hangi acılar yaşanırsa yaşansın, hayata dair umutlu bir şeyler söyleyerek bitiriyorum sineması.

• Bu birinci kurmacanız, evvelki çektiğiniz belgesel tecrübelerinizin bu sinemanın çekimlerinde faydası oldu mu?

Elbette. 20 yıldır belgeselde hiç bir profesyonel deneyimi olmayan, hayatın içinden insanları kamera önünde doğal olabilmeleri konusunda yönlendirmeyi öğrendim. Bir bahse, konsepte odaklandığım vakit bütün konsantrasyonumu o hususa verir, o mevzuyu, öyküyü her açıdan, ele almayı, araştırmayı denerim. Kovan’da da sineması çekmeden evvel uzun bir araştırma süreci var. Tekraren bölgeye gittim, o dünyayı kurabilmek için gerçek beşerlerle vakit geçirdim. Soba önlerinde geceler boyunca yapılmış muhabbetlerde çıkan kıssalar bana çok gereç verdi. Karadenizin dağlarında pek çok arıcıyla arkadaş oldum. Arıcılara çıraklık yaptım. Kendim arıcılığı öğrenmeye çalıştım. Arılar tarafından sokula sokula arılarla bağlantı kurmayı, onların titreşim dünyasına girebilmeyi öğrenmeye çalıştım. Hususla ilgili yapılmış belgesellerden de çok beslendim.

• Belgesel mi kurmaca mi sorusunu kurmaca olacak yanıtlıyorsunuz. Yaklaşık 21 yıllık bir belgesel seyahatiniz var, ve bu birinci kurmaca sinemanız.Kurmaca da bu kadar size cazip gelen şey nedir?

Kurmacaya girmeye cüret etmek tahminen uzun vaktimi aldı. Lakin girdikten sonra da insanın zihinsel yapısını kökten bir biçimde dönüştüren bir sürece girdiğimi anladım. Hayatı taklit etmek çok argümanlı ve sıkıntı bir iş. İnandırıcı olmazsa bütün sistem çöküyor. Fakat inandırıcı olduğu takdirde de fevkalâde bir özdeşleşme yaratıyor, inanılmaz sağaltıcı, dönüştürücü ve tahminen de şifalandırıcı bir gücü oluyor. Kurmacanın kendine mahsus bir tılsımı var. Bu tılsım insanın kanında dolaşmaya başlayınca, daima özlemeye başlıyorsun. Lakin belgeselin de benim için yeri çok farklı.

• Sinema bir çok disiplini bir ortada kullanabileceğimiz bir disiplin, ve siz ideoloji kısmı mezunusunuz. Sinemanızda ideoloji biliminde beslendiniz mi?

Bu soru gelince memnun oluyorum. İdeoloji hayata ve beşere dair derin sorular sormayı öğreten bir disiplin. Boğaziçi Üniversitesinde ideoloji okuduğum için kendimi çok şanslı hissediyorum. Her biri birbirinden bedelli hocalarımızın bugün önlerinde hürmetle eğiliyorum. Sinema anlayışım büyük bir oranda ideolojiden besleniyor. Bu doğrudur. İdeoloji öteki disiplinlerinin üstünde, o disiplinlerin kendilerini de sorgulayan, üst sorular soran bir disiplin.

• Bundan sonraki projelerinizden bahsetmek ister misiniz?

“Gerçek Bir Kadın” isimli yeni bir senaryo üstünde çalışıyorum. Kültür Bakanlığı Sinema Genel Müdürlüğü’nden Senaryo Dayanağı aldı. Eskilerin öyküsünün peşine düşerek, yeryüzünde kendine yer edinmeye çalışan bir genç bayanın öyküsü. Seçme hakkı olmayan kurban bir bayanla, seçimleri yüzünden öldürülmüş bir bayan ve sınırsız seçimler ortasında bocalayanüç jenerasyon bayanın öyküsü.

• Sinema yapmak isteyen bayan sinemacılara ne söylemek istersiniz?

Öncelikle olarak içsel olarak çok güçlenmeye çalışsınlar. İç güçlerini sağlayacak araçlarlarla kendilerini donatsınlar. Kesinlikle yanlarında sıkıntı vakitlerde yanlarında sağlam durabilecek, onlara inanan, sinema seyahatlerini destekleyen beşerler bulsunlar. Yanlışsız takım kurmaya değer versinler. Motivasyonları yüksek, olaylara hoş taraflarıyla bakan, hoş güçlü, sinema tutkusu yüksek beşerler olsun etraflarında. Kaynak ararken ‘ben’ lisanıyla değil, ‘biz’ lisanıyla konuşsunlar. Kaynak ve takviye istedikleri insanların sinemalarını sahiplenmelerini sağlasınlar. Şayet öbürleri da sineması sahiplenir, kendilerine ilişkin üzere görürlerse, o vakit çok daha kolay dayanak bulabilirler. Bir sinema direktörün dünyaya ikramıdır. Lakin yalnızca direktöre ilişkin değildir. Bütün dünyaya aittir. Ne kadar sinemalarını oburlarının da sahiplenmesini sağlarlarsa o kadar yolları açık olur.

Haberler.com