Mehmet Zahid Kotku hocadan altın tavsiyeler
İstanbul Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mustafa Karataş’ın İnsicam Mecmuası’nda yer alan “Gümüşhanevî geleneğinde Râmûz el-Ehâdis okumaları/ Mehmet Zahid Kotku Hocaefendi ve İnsan İnşası” başlıklı yazısı;
1- GÜMÜŞHANELİ GELENEĞİNDE HADİS VE SÜNNET
Hadis ilminin konusu şahsen Hazreti Peygamber olması itibariyle dünya ve ahiret saadetini elde etmeye vesile olacak bilgileri içerir. Zira beşerler yeme ve içmeye varıncaya kadar bütün işlerinde ona muhtaçtır. Hadis ehlinin fazileti yüksektir. Zira Resulullah (ﷺ) onlar hakkında: “Bizden bir şey işitip de, onu işittiği halde diğerine ulaştıran kimsenin, Allah yüzünü ak etsin. Kaç bildirim edilen vardır ki, işitenden daha çabalı olur.”(Tirmizî, İlim 7;Ebû Dâvud, ilim 10) buyurmaktadır. Başka bir Hadis-i şerifte ise söyle buyrulmuştur: “Kıyamet gününde, bana en yakın olanlar, bana en çok salavat getirenlerdir.” (Tirmizî, Vitir 21) Bu ümmet içinde Hadis ehlinden daha çok Resulullah sallallahu aleyhi veselleme salavat getiren yoktur.
Gümüşhanevi geleneğinde Hadis ilminin, bir sünneti ögretmenin, ögrenmenin ve onunla amel etmenin, değeri ve ehemmiyeti çok fazladır. Allah Tealâ’nın Habibi, son Peygamberi ve en yüksek ahlak üzere yaratmış olduğu Efendimiz aleyhisselamın söz ve fillerinde; Kur’ân tefsirini, ahlakın tepesini, insanlığın mefkuresini, dünya ve ahiret saadetinin tamamını ve insanlık tarihinin gelmiş ve gelecek büyük hakikat ve ikazlarını buluruz. İnsan, elinde olmadan akıp giden bu hayatın her saniyesinde, iyi ile makus, gerçek ile yanlış ve memnunluk ile mutsuzluk ortasında bocalayıp durur. İşte Allah Tealâ’nın kullar için, büyük bir lütuf olarak göndermiş olduğu Hz. Muhammed Mustafa (ﷺ)in mübarek kelam ve fillerinin bilinmesi de bu bakımdan büyük bir kıymet taşır.
Ortalarında Kastamonulu Hasan Hilmi (ö.1911), Safranbolulu İsmâil Necâtî (ö.1921), Dağıstanlı Ömer Ziyâeddin (ö.1921), Tekirdağlı Mustafa Feyzi (ö.1926) gibi huzur dersi muhatap ve mukarrirliğine kadar yükselmiş âlimlerin de bulunduğu 116 bireye hilâfet veren Ahmed Ziyâeddin Gümüşhanevî (ö.1893), Dinî ilimleri öğrenme ve sünnete uyma konusu üzerinde hassasiyetle durmuş, tekkesinde hadis okutmaya yük vermiş, böylece Gümüşhanevi Dergâhı bir “dârülhadis” hüviyeti kazanmıştır. Daha sonra Abdullah Hasib Yardımcı (ö.1949), Abdülaziz Bekkine (ö.1956) ve Mehmed Zahid Kotku (ö.1980) Hocaefendiler de sırasıyla mescitlerinde talebelerine bu eseri okutmuşlardır.
Mehmet Zahid Kotku Hocaefendi’nin hayatı;
İnsanların yararlanması ve kendisinden talep edilmesi üzerine kaleme aldığını belirttiği Râmûz el-Ehâdis eserini tasnif eden Ahmed Ziyauddin Gümüshanevi, sözkonusu eserini değişik hadis kitaplarından seçerek meydana getirmiştir. Eser alfabetik hece sırasına nazaran hadislerin yer aldığı 7103 hadis-i şerif ihtiva eder. Bunun 6402 kadar Hz. Peygamber (ﷺ)’in kelam ve fillerine, 701 kadar da hilye ve şemâiline aittir. Sahih-i Buhari, Sahih-i Müslim, Sünen ve Müsnedlerden, Taberâni, İbn Asakir, Deylemi, İbn Hibban ve Hakim ve diğer pekçok kitaptan derlediği hadis kitabında, aldığı kaynakların rumuzlarını da hadislerin sonuna eklemiştir.
Ahmed Ziyaeddin Gümüşhanevî’nin Râmuz el-Ehâdis kitabı, diğer yapıtlarından daha fazla meşhur olmuştur. Ayrıca Râmuz el-Ehadis hadislerine kendisi şahsen şerh yazmıştır. Hadisleri şerhettiği beş ciltlik Levâmiu’l-ukûl adlı yapıtında her bir hadis hakkında geniş açıklamalar yapmış, o hadisin sıhhati hakkında itirazlar varsa kendi usulünce cevaplar da vermiştir. Ramuz ve onun şerhi Levami adlı yapıtlarında gerek sistem, gerek rumuzların seçimi gerekse içindeki hadislerin sıhhati bakımından zayıf hadisleri barındırması sebebiyle hadis tarzı açısından eleştirilmektedir. Râmuz’un alfabetik olması ve Gümüşhanevi’nin kullandığı kaynaklar ve hadislerin sıhhati itibariyle eser, İmam Suyutî’nin kavli hadislere yer verdiği alfabetik hadis kitabı el-Câmiu’s-Sağîr’e daha çok benzemektedir. Ayrıca Râmuz şerhinde Münâvî’nin Feyzü’l-Kadîr eserinden de yararlandığı bilinmektedir. Bu şerhte hadislerin zayıf dahi olsa onu kitabına alma münasebetlerini de yazmıştır.
Ahmed Ziyaeddin Gümüşhanevi’nin halifelerinden olan Ömer Ziyaeddin Dağıstanî’nin “Zübdetü’l-Buharî” ismini verdiği Buhari’nin Sahih isimli hadis yapıtından seçerek derlediği yapıtı de meşhurdur. Lakin tekke geleneğinde Buhari ya da bir öbür eser yerine Râmuz vazgeçilmez bir eser olagelmiştir. İstikameti, kerametten üstün sayan, “en büyük keramet istikamettir” diyen tasavvuf erbabı için, “Kâle Allah”, “Kâle Rasulullah” demek Fıkhın soğuk yüzünden ya da “üstadım buyurdular” ki, demekten daha salim bir limandır. Gümüşhanevi geleneği hatta Nakşibendi Halidiyye kolu, İslamî ilimleri ve beşere hizmeti öncelemişlerdir. Hadisin yumuşak yüzü ve ilmin rehberliği, hoş ahlak ile de birleşince daha sonra “Görünmeyen Üniversite”ye dönüşen bu dergahı câzip hale getirmiştir.
Mehmet Zahid Kotku Hocaefendi’den altın öğütler;
2 -RÂMUZ EL-EHÂDİS OKUMALARI VE İNSAN İNŞASI
Ahmed Ziyaeddin Gümüşhânevî, “Bu kitapla meşgul olmak ve onu mütalaa etmek bin kitapla meşgul olmaktan daha hayırlıdır” derken bu kitabın kıymetinden daha çok, tekke geleneğinde Râmuz’un vazgeçilmez pozisyonunu belirlemiştir. O, zühd ve tasavvufun ilimsiz yozlaştığının farkındadır ve tarikat ehlini hep Kur’an ve Sünnet çizgisinde tutmak istemektedir. Hadis dersleri esnasında dinin hayat ile irtibatı kurularak tıpkı zamanda mürîdâna tarikatın prensipleri de verilmiş olmaktadır.
Tekirdağlı Mustafa Fevzi Efendi Yeni Cami’de bir süre hadis dersleri yaptıktan sonra, her sene bir kez hatmetmek suretiyle Beyazıt Camii’nin hünkar mahfili altında Râmuz el-Ehâdis derleri vermiştir. Mehmed Zahid Kotku Hocaefendi kendisinden iki sefer halvet aldıktan sonra yirmi yedi yaşlarında irşad selahiyetine ermiş, Râmuz el-Ehâdîs, Kaside-i Bürde ve Delâil-i Hayrât icazetleri almıştır. Nureddin Topçu, Necmeddin Erbakan üzere şahsiyetlere de tesiri olan Abdülaziz Bekkine Hocaefendi’den sonra misyon yaptığı camilerde Râmuz dersleri yapmış, bilhassa İskenderpaşa Camii’nde Pazar günleri ikindi namazlarından sonra yıllarca (1958-1980 arası) Zahid Kotku Hocaefendi bu geleneği sürdürmüştür. Gelenek halinde aksamadan devam eden bu hadis dersleri, kendisinden sonra da damadı Prof. Dr. Esad Coşan Hocaefendi tarafından devam ettirilmiştir. Bu derslere kesintisiz 1980 yılından itibaren on üç sene devam ettiğimi söyleyebilirim.Esad Coşan hocamızın ısrarla talebi ve emri üzerine İskenderpaşa Camii’nde başladığım imamlık görevinde tekrar onun tavsiyesiyle her ikindi namazı sonrası yaptığım Riyazu’s-Salihin derslerinden öteki birkaç kez da Esad hocamız gelemediği için cemaate Pazar günü ikindi sonrası Râmuz el-Ehadis dersi yaptığımı hatıra olarak belirtmeliyim.
Buhari, Müslim, Muvatta, Ebû Davud, Tirmizi gibi kitaplar dururken cemaate içerisinde zayıf hadislerin de yer aldığı bilinen Râmuz’un ısrarla neden okutulduğu bir Hadis ehli ve İskenderpaşa’da yıllarca kalmış ve imamlık yapmış biri olarak şahsıma da sorulmuştur. Hadisçi açısından benim de olmazsa olmazım elbette Buhari’nin Sahih isimli yapıtıdır. Kaldı ki, oradaki hadislerin sıhhatini en az bizim kadar Ahmed Ziyaeddin Gümüşhanevi hocamız da bilmektedir. Ancak Buhari’nin Sahihi gibi eserler halk için yazılmamıştır. Onların içerisinde alışverişin en ince detaylı kararları, hadler, ibadetler, muamelat, akla gelebilen her türlü bahisle ilgili kısımlar yer almaktadır.
Buhari üzere eserleri okuyup anlamak için yalnızca ilim ehli olmak gerekir. Bu sebeple İmam Nevevi gibi zatlar Riyazu’s-Salihin gibi daha çok ahlak ve fazilete dair hadislerin yer aldığı kitaplar derlemişlerdir. Et-Terğîb ve’t-Terhîb gibi, et-Tâc gibi eserler halka yönelik vaaz ve nasihat yollu hadis okumaları niyetiyle derlenmiş yapıtlardır. Onlarda da sıhhati tartışmalı hadisler yer almaktadır. Bu tıp yapıtların hedefi ilim talebesi ve ilim erbabı yetiştirmek değil, insan yetiştirmektir. Bu nedenledir ki, kanaatimce hadislerin sıhhatinden yahut mevzuun ehemmiyetinden çok, insan ahlakını ve toplum hayatını hemen tedavi edebilecek tabir caizse ilacı tercih etmişlerdir. İnsanı yetiştirmek için, yetişebileceği ortamı ve kültürü oluşturabilmek için bazan hikayeler, kıssalar hatta masallar bile etkili olmaktadır. Lakin bir konuya dikkat etmek gerekir ki, bu hadislerin sıhhatini ve izahını bilmeden ehil olmayanın kanıt getirmesi de hakikat olmaz.
Râmuz’daki hadisler daha çok iman, ibadet ve ahlaka dairdir. Kitap incelendiğinde ahlak ile alakalı olanların tartıda olduğu fark edilecektir. Râmuz okumalarında ilim elbette kıymetlidir lakin burada hedeflenen öncelikle ilim değil insandır. Çünkü ilim gaye değil lakin değerli bir vasıtadır. Aslolan Allah’a kul olabilmektir. “Şeyhlik de boş, dervişlik de boş, aslolan Allah’a iyi bir kul olmaktır” sözüyle Mehmed Zahid Kotku Hocaefendi, maksadı net olarak belirlemiştir. Toplumdaki yozlaşmaya sessiz kalmayan bir mürşidin evvel insan inşa etmek için ömrünü vakfettiğini görüyoruz. Onun nezdinde Râmuz, her bir hadisle nakış, nakış örerek inşa etmek istediği insan için kullandığı bir aynadır.
Râmuz’daki hadisler alfabetik sıraya nazaran okunduğundan tabiatıyla birden fazla farklı konular içermektedir. Bu durum ise, hadis dinleyen ve takip edenlerin zihinlerindeki pek çok sorunun karşılık bulmasına vesile olmaktadır. Gerek ferdi, gerek aile tertibi, gerekse güncel ve toplumsal konularda bir gencin tahlil aradığı meseleleri Hocaefendi kendi yumuşak üslubu ile gönüllere nakşetmektedir. Konulu tasnif edilmiş kitaplar elbette kendi formülü bakımından faydalıdır ancak takip edildiğinde bu kadar farklı bahislere temas etmek mümkün olmamaktadır. Zihninde pek çok soruyla gelmiş insanların yanıtını bulacağı hadislerde alfabetik sistem daha uygundur.
İrşad ve eğitim esnasında Hocaefendi bir muallimden çok, şefkat sahibi, merhamet yüklü bir rehber ve dost pozisyonundadır. Onun asli görevi huzuruna gelene Allah’ı hatırlatmak, bunu da derin bir ihlas ve tevazu ile yapmaktır. O yanına gelenlere külfet nazarıyla değil, rahmet ve emanet nazarıyla bakar, ona dua eder, hayrını ve felahını temenni eder.
Hadis derslerinde dinin hayat ile irtibatı kurularak birebir vakitte tarikatın prensipleri de dinleyenlere verilmiş olmaktadır. Gerçekten “En büyük günah gaflettir” sözünü Mehmed Zahid Kotku Hocaefendi çokça zikreder, kitaplarında çokça tekrar eder. Nakşilikteki “huş der dem/an içinde uyanıklık” unsurunu vurgulamış olmaktadır. Tasavvuftaki “derviş ibnü’l-vakttir/vaktin oğludur” kelamı de bu ilkeyi gönle yerleştirmenin bir öbür sözüdür. “Nazar ber kadem” prensibiyle tevazuyu; “sefer der vatan” düsturuyla, behimî ve süflî sıfatlardan melekî sıfatlara yönelmeyi; “halvet der encümen” kelamıyla, halk içinde Hakk ile birlikte olmanın sırrı aktarılır. Hadis dersleri yeri geldiğinde bu prensipleri aktarmak için en hoş fırsat ve ortamlardır. Talebeler çoğunlukla izdiham halinde pür dikkat dinlerler ve notlar alırlar.
Hocaefendi gerek vaazlarında gerekse kitaplarında müridlerini kendine itaate değil, Allah ve Rasulüne itaate davet eder. Kemâlattan çokça kelam eder; kâmil olabilmek için Üsve-i hasene olan Rasulullah aleyhisselamın ahlakını örnek almak ve yaşamak lazımdır. Günahlardan kaçınmanın yanısıra tövbeye yönelmek gerektiğinin üzerini ısrarla çizer. Sürekli abdestli olmayı, şehvetlerden ve hayvani hislerden uzak durmayı, nefse ve şeytana uymamayı hatırlatır.
Onun şiarlarından biri belki de en önemlisi kardeşliktir, kalp kırmamaktır. “Gardaşlık pekey demekle kaimdir” düsturunu öğretmek ve kalplere yerleştirmek için ömrünü vakfetmiş Hocaefendinin mektebinde yetişenler, bu cümlelerin değerini çok daha iyi anlarlar. “Müminler ancak kardeştir” ayetinin (Hucurat, 49;10) hakkıyla yaşayan örneklerini görmek için, o yıllarda Pazar günü ikindi hadis dersinden sonra görünmeyen üniversite İskenderpaşa Camii’nin avlusuna bakmak yeterlidir. Ne harika bir görüntüdür o an, aman Allahım! Her biri öteki üniversite ve kentlerden gelmiş, yüzlerce hatta binlerce gencin birbiriyle candan musafaha ve içtenlikle sarılması… Dakikalarca sohbet ve son yıllarda tekke çorbası, pilav, ayran ve zerde ikramı…
Kardeşliği bunun kadar hoş anlatacak ne bir kitap ne de bir örnek görebilirsiniz. Oradaki muhabbet ve ihlas öteki hiçbir şeyle mukayese edilemez. İşte bu muhabbet ve kardeşlik Hocaefendinin az evvel yaptığı hadis dersinin kalpten kalbe yansıması ve vücutta zuhur etmesidir. Bu görünüm doksanlı yıllara kadar merhum Esad Coşan hocamızın dersleriyle de devam ettirilmiştir. Artık ise, hasretle yad ettiğimiz hoş bir anı olarak kalmıştır.
Mehmed Zahid Kotku Hocaefendinin öğretisinde kardeşlik ne kadarsa Müslümanlık da o kadardır. Hikmet sükûttadır; halbuki insanlar onu çok konuşmada arıyorlar. Allah’ı bilmek lakin nefsi bilmeye bağlıdır. Tokluk şehveti artırır, tembellik ve uyku getirir. Herkes yahşi ben yaman, herkes buğday ben saman. Tevbekarları sevmeli, müminlere karşı merhametli ve mütavazı olmalıdır. Kibirlenmek büyük günahtır, Allah kibirlenenleri sevmez. Oburlarının ayıpları yerine kendi kusuruyla meşgul olana ne keyifli. İlim öğrenmenin fazileti hadsiz hesapsızdır; Cenab-ı Hakk ilmin hep arttırılmasını istemiş olduğundan bizim bu ilme itirazımız mümkün değildir. Yunus Emre, o da memleket evladı bak ne hoş kelamları var:
Ne varlığa sevinirim,
Ne yokluğa yerinirim
Aşkın ile avunurum
Bana seni gerek seni
Ahmed Ziyaeddin Efendinin Karz-ı Hasen Sandığı kurduğunu biliyoruz. O devirde faize de alternatif olarak pek çok muhtaçlık sahibine yardımcı olmuştur. Mehmet Zahid Kotku Hocaefendi de bilhassa öğrencilere yardımcı olmak maksadıyla Hak-Yol Vakfının kurulmasını yetmişli yıllardan itibaren teşvik etmiş ve 1980 yılında faaliyete geçmiştir. Yerli üretime de çok ehemmiyet veren Hocaefendinin ısrarları ve işaretleriyle Merhum Necmeddin Erbakan ve arkadaşları birinci iş olarak yüzde yüz yerli Gümüş Motoru kurmuşlardır.
Üniversitelerdeki anarşi yıllarında inançlı gençliğe adeta kalkan olmuş, onların sağ salim, mekteplerini bitirebilmeleri için onlara velilik yapmıştır. Yıldız’da ve öteki üniversite ve yerleşkelerde kaç hoş insanların yetişmesine katkı sağlamış, o günlerin şirk, küfür ve isyan bataklığında boğulmalarına razı olmayarak, onlara kol kanat germiş, caminin yanı başına suffe diyebileceğimiz bir yurt da inşa ettirmiştir. Bir Mehmetler ordusunu andıran Mehmet İncili, Mehmet Güney, Mehmet Emre, Mehmet Arar üzere değerlerin yetişmesine vesile olmuştur. Zekeriya Karaman, Hüseyin Kullemci, Süleyman Zeki Bağlan, bu manevi limanda korunmuş, Sabahaddin Zaim, Raşit Küçük, İrfan Gündüz, Ahmet Turan Aslan, Mehmet Demir, Ahmet Akın Çığman, Ali İstek Temel üzere binlerce hoca; Önügörenler, Çamlılar, Bayraktarlar, Hakkı Yükseller, Saim Akaylar doktorlardan, mühendislerden pek çok insan; Özallar, Erbakanlar gibi siyasetçilerden ve bir çok bürokrat, milletvekili ve bakanlardan kaçları bu has bahçenin gülleri olmuştur. Yetmişli yıllardan sonra ülkenin mukadderatına damga vuran ne kadar inançlı ve yetişmiş kuşak varsa, çok azı müstesna, bir biçimde yolu Mehmet Zahid Kotku Hocaefendi ile kesişmiştir ve kendisinden istifade etmişlerdir.
Toplumdaki yozlaşmaya bigane kalmayan bir mürşid-i kâmilin evvel insanı inşa etmek için evrad ve ezkarla birlikte, Tasavvufi Ahlak, Cennet Yolları, Nefsin Terbiyesi, Müminlere Vaazlar, Hadislerle Nasihatler gibi kitap ve yazılarıyla, Cuma sonrası ve Pazar günleri yaptığı sohbetlerle nice yıllar efor sarf ettiğini, geri kalan ahir ömründe ise, toplumu inşa etmek için kurumlara yöneldiğini görüyoruz. Ankara’da cami ve külliyesiyle Öz Elif Sitesi’nin kurulmasına öncülük etmesi, müritleriyle hac ve umre seyahatleri, Anadolu seyahatleri, Vakıf kurma çalışmaları, son haccının akabinde hastalanıncaya kadar ümmetin ve ülkenin sıkıntısı daima sıkıntısı olmuştur. Hasta haliyle bize konutunun camından kurban parası vermesini unutamam. Ruhu şâd olsun. Peygambere komşu olsun.
Sonuç olarak Mehmed Zâhid Kotku Hocaefendinin ömrü boyu okuduğu Râmuz ya da bir kitap değil, insandır.
Haber7
