Mimar Sinan Hoş Sanatlar Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Süleyman Kızıltoprak Başkan Erdoğan’ın son ziyaretiyle yeni bir ivme kazanan Afrika ile bağları kıymetlendirdi.
İşte Prof. Dr. Süleyman Kızıltoprak “Afrika henüz kendi kıssasını yazmadı” başlıklı yazısı;
Türkiye’nin Afrika’da hizmet veren 43 büyükelçiliği bulunuyor. Bunun yanında THY, TİKA, Maarif Vakfı, YEE, AA ve Kızılay üzere çok sayıda kurum Afrika bağlantılarını yürütüyor. Türkiye’nin Afrika ile bağlardaki muvaffakiyetinin çok sayıdaki göstergesinden biri de kültür ve eğitim alanında. Türkiye’nin sağladığı burslar ile on binlerce Afrikalı genç Türkiye’de eğitim görme imkanına sahip. Recep Tayyip Erdoğan’ın son Afrika ziyareti de münasebetlere yeni bir ivme kazandırdı. Afrika, Çin için hammadde kaynağı ve ihracat, Rusya için ise silah pazarıdır. Rusya Soğuk Savaş sırasında kazanılan dostlukları sürdürmek ve artırmak niyetindedir. Bu bağlamda, Cezayir, Çad ve Mali üzere ülkelerle bağlarını güçlendirirken Libya’daki üzere Afrika’daki siyasal meselelerde kelam sahibi olmaya çalışmaktadır. Fransa için sömürülen ve kendilerinden nefret edilmesine yol açan sömürgeci siyasetin sebep olduğu acı anıların kıtasıdır.
Aslanlar kendi tarihlerini yazana kadar, av öyküleri her vakit avcıları yüceltecektir.
AFRİKA ATASÖZÜ
Türkiye ile Afrika ortasında problemli bağlantılar yok. Türkiye’de Avrupa ve Amerika kıtasında olduğu üzere Afrika aleyhine ırkçı yaklaşım ne tarihte ne de günümüzde kelam konusu değildir. Rastgele bir Batı ülkesinin sözlüğünde Afrika ve Afrika halkları aleyhinde yer alan yüzlerce olumsuz sözcük Türk sözlüklerinde yer almaz.
EFENDİLERİN ANLATISI
Avrupa merkezli yazılan dünya tarihi ekseriyetle Batılı ülkelerin kuruluşu ve yayılmasını bir ilerleme çizgisi ile anlatır. İmparatorlar, hükümdarlar, çarlar ve kraliçelerin askeri zaferlerine yönelik kıssalar tarihi süsler. Avrupalıların kıssaları iyi bilinirken Afrikalıların öyküleri şimdi kendileri tarafından yazılmadı. Afrika’nın kıssası, çoklukla onların topraklarını işgal eden insanlarını köle olarak kıta dışına taşıyan Batılılar tarafından yazıldı. Afrika’ya kulak vermenin ve Afrika’nın kelamını dinlemenin vakti geldi. 30,8 milyon km2 yüzölçümü olan kıtada tahminen 1,3 milyar insan yaşıyor. 500 yıldır Afrika ismine konuşma hakkını kendinde gören Batılı güçlerin tesiriyle yazılanlar gerçeği yansıtmıyor. Afrika açlık, kıtlık, salgın hastalık, iç savaş ve eğitim üzere sıkıntılarını çözememiş ve çözemeyecek diye yaftalanıyor. Onlara nazaran geri kalmışlık Afrika’nın bahtı. Kendine ilişkin bir refah ve huzur öyküsü yazamayan, tarihini bilmeyen ve keyifli bir gelecek beklentisi olmayan bir kıta olarak tanımlanan Afrika bunu hiç hak etmiyor.
ÖZGÜR SES: CEZAYİR
Afrika’da insan kaynakları ve hammadde kaynaklarının çok büyük potansiyeli var. Afrika’daki ülkelerin kimileri, yoksulluğu sona erdirme ve daha müreffeh bir toplum oluşturma ve demokratik siyasal tertip kurma noktasında önemli eforlar içinde. Bugün, memleketler arası işbirliği, barış, kalkınma ve demokratik gelişme yolunda çok uzun müddettir aleyhinde oluşan mitlere meydan okuyan bir Afrika ile karşı karşıyayız. Cezayir ve Mali’nin Fransa’ya karşı duruşları, uyuyan devin ayağa kalkmasıdır. Talancı, istilacı ve sömürgecilerden hesap sormaya başlayarak kendi öykülerinde özne olmaktan öteki role razı olmadıklarının göstergesidir.
1884-5 Berlin Kongresi’nde çizilen egemenlik alanları ile resmileşen Sömürge Afrikası, memleketler arası kapitalist iktisadın, metropol dalını beslemek için tesis edildi.
Doğal kaynak, toprak ve emeğin sömürülmesi, Afrika beşerinin toplumsal ilerlemesine sekte vurdu. Sömürgecilik sırf bir sömürü sistemi değil, asıl gayesi kâr elde etmek ve bu kârı da “ana ülke”ye göndermek olan bir sistemdi. Afrika kaynak ve emek bakımından tükenirken elde edilen kar Avrupa’ya transfer ediliyordu. Afrika geri kalırken Avrupa gelişiyordu.
Walter Rodney’in dediği üzere: “Sömürge hükümetleri Afrika topraklarını ele geçirdiğinde, tıpkı anda iki şeyi başardılar. Kendi vatandaşlarını (madencilik imtiyazları yahut tarım yeri isteyen) tatmin ettiler ve topraksız Afrikalılara yalnızca vergi ödemek için değil, birebir vakitte hayatta kalmak için çalışmak zorunda oldukları şartları dayattılar. Kenya’daki beyaz yerleşimcilerden biri olan Albay Grogan, hırsızlıklarını açıkça söz etti: “Topraklarını çaldık. Artık onun uzuvlarını çalmalıyız. Zarurî çalışma (yani emek sömürüsü) ülkeyi işgal etmemizin doğal sonucudur.”
YOKSULLAŞTIRILMA SİSTEMİ
Sömürge devleti, özel şirketlerini devreye alarak, Afrika’nın ekonomik sömürüsü ve fakirleştirilmesini bir sisteme bağladı. Sömürgeci devlet Afrika’da işgal ettiği topraklarda kapalı ekonomik yapı tesis ederek kendi ulusal çıkarlarını öbür kapitalistlerin rekabetine karşı müdafaaya öncelik verdi. Kendi kapitalistleri ortasındaki çatışmalarda hakemlik yaparak özgür ve rekabetçi piyasa oluşmasını engelledi. Yaptığı yasalar ve yasal düzenlemelerle özel şirketlerin Afrikalıları sömürebileceği optimum şartları sağladı. Bağımsızlıklarını kazanan ülkelerin başkan takımlarını kendilerine bağımlı kılma konusunda yetenekli olan sömürgeci güçler yaptıkları ikili ticaret muahedeleriyle çıkarlarını muhafazaya devam ediyorlar. Örneğin Tunus’un güneyinden tuz alımı imtiyazı elde eden Fransa aldığı tuz için ödeme yapıyor. Fakat limana kadar olan nakliyat masrafını da Tunus hükümeti ödediği için tuzdan elde edilen gelir taşıma masrafını bile karşılamıyor. Tunus maliyesi bu yükü hala yükleniyor. Tunus basını bu mevzuyu gündeme bile getiremiyor zira büyük çoğunluğu Paris tarafından fonlanıyor. Bu nedenle, Afrika’da sömürünün ağırlaşması Avrupa ve Amerika’yı kalkındırdı. Bu nokta Dr Kwame Nkrumah tarafından yazılan “Neo- Colonialism – The Last Stage of Imperialism/Yeni-Sömürgecilik – Emperyalizmin Son Aşaması” isimli yapıtta açıkça vurgulanmıştır. 1965’te yayınlandığında Amerika ve Avrupa’yı o kadar kızdırdı ki Gana’ya ekonomik yardımı geri çektiler. Nkrumah netti: “Afrika endüstrileşemedi zira Afrika’nın doğal kaynakları bu maksat için kullanılmadı. Afrika’nın kaynakları Batı dünyasının kalkınması için kullanıldığından kıta fakirleşti ve geri kaldı.
Gelmiş geçmiş en acımasız zalim sömürgecilerden biri olan Henry Morton Stanley, Kongo’nun ele geçirilmesi için Belçika Hükümdarı II. Leopold tarafından görevlendirildi. Stanley 1874’te, Afrika kıtasının Hint Okyanusu’ndaki ülkesi Zanzibar’dan başladığı seferinde Atlantik kıyısına ulaşmak için Boma’ya ve Kongo Irmağı’nın ağzına giden yolu yağmaladı. Hatta “28 büyük kasaba ile üç ya da dört köye saldırdığını ve yok ettiğini” itiraf etti. Bu vahşet sayesinde Stanley, Belçika için Kongo’yu kolonileştirdi. Leopold’un adamları otoritelerini tesis etmek için 10 milyon kadar Kongolu’yu öldürdü. Afrika, Amerika’nın, Avrupa’nın ve dünyanın büyük bir kısmının maden muhtaçlığının değerli bir kısmını karşılıyor. Afrika maden kaynakları olmadan, dünya iktisadının çarkları duracaktır. Guyanalı tarihçi Dr Walter Rodney’in kitabı “How Europe Underdeveloped Africa/Avrupa Afrika’yı Nasıl Geri Bıraktı” bu görüşü muvaffakiyetle savunur.
ABD İKTİSADI VE KÖLELİK
16. yüzyıldan itibaren Afrika kıtasından Amerika kıtasına köle olarak beşerler taşındı. Amerikan iktisadının tesisinde köle ticareti ve köle emeğinin kayda bedel bir hissesi vardır. Amerikan iç savaşına yol açan ırkçı ve köleci tavır yasal düzeyde engellenmiştir. Fakat yakın vakitte ortaya çıkan olaylar uygulamada hala sıkıntıların olduğunu gösteriyor. Irkçılığa batmış tarihleriyle yüzleşen Siyah Amerika özgürlük ve eşitlik için çaba etti ve gayret etmeye devam ediyor. Kölelik anlayışına ve ayrımcılığa (apartheid) karşı Martin Luther King ve Malcom X üzere başkanların uğraşı sonuç verdi. Irkçılık bağlamında pratikte kimi meselelerle karşılaşılsa da ABD’deki Afrikalılar çok şey başardı. 40 milyondan fazla Afrika kökenli nüfusa sahip olan ABD dünyanın en kalabalık altıncı siyah “ulusu” olarak duruyor.
Çin için Afrika kredi verilip borca batırılan hükümetlerin kıtasıdır.
Afrika kıtası hala dünya altın pazarının yüzde 50’sine, manganez pazarının yüzde 70’ine, platin ve kobalt pazarının ise yüzde 90’ına kaynaklık ediyor. Yüksek teknoloji açısından stratejik bir hammadde olan uranyum yataklarının yüzde 35’i Afrika kıtasında bulunuyor.
Çin bu bakımdan Afrika’ya değer veriyor. Afrika başşehirlerinin çabucak hepsinde itibarlı binalar yaparak sembolik alanlara hibe yardımlar yapıyor. Kıtanın dört bir köşesinde kredilerle inşa edilen otoyollar, demiryolları, limanlar, barajlar, hastaneler, spor stadyumları ve üniversite binaları Çin’in görünürdeki yatırımlarıdır. Son yıllarda kıtaya 150 milyar dolar civarında kredi veren Çin borçlandırma yoluyla ikili ilgilerini geliştirme ve çıkarlarını uzun vadede muhafaza siyaseti izliyor. Çin ile Afrika ortasındaki yıllık ticaret hacmi 200 milyar doları aşmış durumdadır. Çin Afrika kredi müşterisi, doğal kaynak temin alanı, müteahhitlik hizmetleri ve tüketim unsurları pazarıdır. ABD Soğuk Savaş sırasında, Afrika kıtasındaki faaliyetlerini İngiltere ve Fransa ile yani en başta gelen iki müttefiki ile yürüttü. Soğuk Savaş sonrasında ise bilhassa Obama periyodunda kıta göz arkası edildi. Trump vaktinde ise Fas, Sudan üzere birtakım Afrika ülkelerinin İsrail ile ikili ilgiler kurmasına verilen ehemmiyet dışında kayda bedel bir siyaset izlenmedi. ABD’nin boş bıraktığı alan büyük ölçüde Çin tarafından doldurulmaya çalışıldı.
Afrika, Çin için hammadde kaynağı ve ihracat pazarıdır. Rusya için ise silah pazarıdır. Çünkü, Afrika ülkelerine en fazla silah satan ülke Rusya’dır. Afrika silah pazarının yüzde 35’i Rus, yüzde 17’si ise Çin menşelidir. Gerisinden ABD ve Fransa menşeli silahlar gelmektedir. Rusya Soğuk Savaş sırasında kazanılan dostlukları sürdürmek ve artırmak niyetindedir. Bu bağlamda, Cezayir, Çad ve Mali üzere ülkelerle alakalarını güçlendirirken Libya’daki üzere Afrika’daki siyasal problemlerde kelam sahibi olmaya çalışmaktadır. Fransa için sömürülen ve kendilerinden nefret edilmesine yol açan sömürgeci siyasetin sebep olduğu acı anıların kıtasıdır. İngiltere için Londra’ya zenginliklerin aktığı Nil Vadisi, Mısır ve Sudan, Uganda, Güney Afrika, Nijerya ve Kenya üzere münbit topraklardır. Almanya için sömürgeci yarışa geç katılmanın yol açtığı pişmanlıkların yaşandığı kıtadır Afrika. Bu yüzden Almanya kıtada güneş gücü üzere değerli projelerle ilgilenmekte ve Fransa ile işbirliği yaparak kıtaya nüfuz etmeye çalışmaktadır.
GELECEĞİ GÖKKUŞAĞI ÜZERE
Kıtalar içinde genç nüfus bakımından Afrika açık orta öndedir. Kıtadaki nüfusun yarısı 19 yaşının altındadır. Nüfus bakımında Nijerya Afrika’nın en büyük ülkesidir nerdeyse kıta nüfusunun beşte biri Nijerya’da yaşar. Nijerya Afrika’nın batı kıyılarından ortalarına kadar hinterlandı olan bir ülkedir. Kıtanın kuzeyinde Mısır ile güneyindeki Güney Afrika üzere kıtanın ortasındaki büyük bir ekonomik ve siyasal güçtür. Birleşmiş Milletler’in 2050 yılına kadar Afrika nüfusunun yüzde 50’sinden fazlasının 25 yaşın altında olacağına yönelik varsayımı Afrika’nın enerjik yapısının süreceğini gösteriyor. IMF datalarına nazaran en süratli büyüyen ikinci kıta. Afrika durağan değil dinamik bir kıtadır. Kenyalı muharrir ve akademisyen Ali Mazrui’nin dediği üzere: “Bir mango ağacı, çürüyen bir mango tohumundan büyür”. Yeni bir Afrika filizlenme etabında yakın gelecek nasıl büyüdüğüne tüm dünya şahit olacaktır.
EŞİT VE SAYGIN PAYDAŞLIKLAR
Türkiye’nin maksadı Afrika’nın refah ve istikrarına katkı vermektir. Afrika’nın hibe ve yardımlardan çok kalkınma projeleri bağlamında iştirak ve işbirliğine gereksinimi vardır. Türkiye’nin 2005’de başlattığı “Afrika Açılımı” eşitliği ve dostluğu temel alan ekonomik ve siyasi ilgileri geliştirme siyasetinin eseridir. Türkiye’nin Afrika kıtasıyla ticareti 2002’de 4,3 milyar dolar iken 2020’de 22 milyar dolara çıkmıştır. Bu hayli iyi bir gelişmeye işaret etmektedir. Fakat Çin’le karşılaştırıldığında bu ülkenin yüzde onu kadar bir ticaret hacmine ulaşıldığı görülür. Münasebetiyle Afrika kıtasıyla ekonomik münasebetlerin büyüme kapasitesi hala çok yüksektir. Türkiye’nin Afrika’da hizmet veren 43 büyükelçiliği bulunuyor. Bunun yanında THY, TİKA, Maarif Vakfı, YEE, AA ve Kızılay üzere çok sayıda kurum Afrika münasebetlerini yürütüyor. Bu kurumların her biri ikili alakalara büyük katkılar vermektedir. Türkiye’nin Afrika bağlantılardaki muvaffakiyetinin çok sayıdaki göstergesinden biri de kültür ve eğitim alanındadır. Türkiye’nin sağladığı burslar ile on binlerce Afrikalı genç Türkiye’de eğitim görme imkanına sahiptir. Bartın Üniversitesi öğrencilerinin neredeyse yarısı Afrika’dan bilhassa Çad’dan gelen öğrencilerden oluşmaktadır. Afrika ile Türkiye’nin alakaları artarak devam edecektir. Cumhurbaşkanımızın son ziyareti alakalara yeni bir ivme kazandırmıştır.
Haber7
