VakıfBank Kültür Yayınları “Sanat Neye Fayda?”ı Türkçe’de birinci defa yayımlıyor. Okurla buluştuğu sene büyük tartışmalara yol açan kitabında John Carey, “Şimdiye kadar rastgele biri tarafından sanat yapıtı olarak görülen rastgele bir şey sanat yapıtıdır, o şey yalnızca o insanın gözünde sanat yapıtı olsa bile” diyerek sıra dışı bir saptamada bulunuyor.
İngiliz edebiyat profesörü ve kültür eleştirmeni John Carey, nükteli lisanı ve varlıklı örneklerle sanatın fonksiyonları konusuna eleştirel bir yaklaşım getiriyor.
İki kısım halinde varlıklı bir inceleme
Türkçe çevirisi Orhan Düz tarafından yapılan kitabında Tolstoy, Immanuel Kant, Jean-Paul Sartre, Rousseau, Hegel, Schopenhauer üzere düşünürlerin görüşlerine atıfta bulunan Carey, anlatmaya “Sanat yapıtı nedir?” sorusuyla başlıyor. İki kısım halinde kaleme aldığı “Sanat Neye Fayda?”ın birinci kısmında Carey, sanat yapıtı nedir, bilim imdadımıza yetişebilir mi, sanat bizi daha iyi beşerler yapar mı üzere soruların yanıtlarını arıyor. Eleştirmenler, kuramcılar ve niyet adamlarının görüşlerinden hareketle Carey ikinci kısımda edebiyatın gerekliliğine odaklanıyor ve edebiyatın öteki sanat kısımlarından farklılıklarını sıralıyor.
Bana nazaran sanatsa, o, sanattır
İngiltere’de okurla buluştuğu yıl kıymetli tartışmalar doğuran kitabında Carey, bir sanat yapıtının Botticelli’nin ünlü tablosu Primavera, Shakespeare’in Hamlet, Beethoven’ın Beşinci Senfoni yapıtı ile buna benzeri yapıtlar olduğunu söylüyor. “Sanat yapıtı nedir?” sorusuna hiç kimsenin net bir karşılık vermediğine dikkat çeken Carey, “Belki de herkesi tatmin edebilecek bir yanıt bulmak imkânsızdır” diyor. Carey’e nazaran, ama burada asıl sorulması gereken sorular, sanat yapıtının ne olmadığı yahut ne olamayacağıdır… Zira sanatın ne olmadığını bilmediğimiz sürece ne olduğuyla ortasına bir hudut çizgisi çekmek imkânsız! Carey ayrıyeten, diğerlerinin estetik tercihlerini ne kadar beğenmezsek beğenmeyelim, onlara “yanlış” yahut “hatalı” diyemeyeceğimiz konusunun altını çizerek şöyle bir sanat tarifinde bulunuyor: “Şimdiye kadar rastgele biri tarafından sanat yapıtı olarak görülen rastgele bir şey sanat yapıtıdır, o şey yalnızca o insanın gözünde sanat yapıtı olsa bile.”
Edebiyattan müziğe, operadan sinemaya
Carey’e nazaran, akıl yürütme ve tenkitte bulunma maharetine sahip tek sanat ise edebiyat! “Okunan, ezberlenen ve hatırlanan edebiyat kendi ruhunuzun bir modülü haline gelir” diyen Carey, edebiyatın başka sanatlardan farklı olarak, onun kendisini eleştirebildiğini söylüyor. Carey, “Müzik yapıtları diğer yapıtların parodisini yapabilir; keza fotoğraflar diğer fotoğrafları karikatürleştirebilir. Lakin bu, müzik yahut fotoğrafın toptan reddi manasına gelmez. Öte yandan edebiyat, edebiyatı büsbütün reddedebilir ve bununla kendisinin öbür sanatlardan daha güçlü olduğunu ve kendini daha iyi tanıdığını gösterir. Edebiyat kendisini eleştirebilen tek sanat olmakla kalmaz, tez ederim ki, rastgele bir şeyi de eleştirebilen yegâne sanattır, zira akıl yürütme yeteneğine sahip tek sanat odur. Elbette, fotoğraflar örtük tenkitler aktarabilir, Hogarth’ın Calais Kapısı yahut Ford Madox Brown’ın İş isimli tablosu üzere. Lakin dengeli bir eleştirel sav ortaya koyamazlar. Dilsizliğe tıkılıdırlar. Operalar ve sinemalar tenkitte bulunabilir, fakat onlar da kendilerinin rasyonel dünyaya girmelerine müsaade veren sözcükleri edebiyattan alırlar. Edebiyat başka sanatları eleştirirken, oklarını onların akıldışılıklarına çevirir” kelamlarını kaydediyor.
Kaynak: Bültenler
Haberler.com
