Türkiye’nin hiç unutamadığı 45 saniye! 21. yılında 17 Ağustos depremi ve sonrasında yaşananlar
Bugün, Türkiye‘nin yakın tarihinin en büyük felaketi olarak gösterilen 17 Ağustos Depremi’nin 21’nci yıldönümü. 1999 yılında 16 Ağustos’u 17 Ağustos’a bağlayan gece meydana gelen 7.4 büyüklüğündeki yer sarsıntısı, Türkiye tarihinin en büyük ikinci sarsıntısı olarak kayıtlara geçti. Merkez üssü Gölcük olan zelzele, Marmara Bölgesi’nin genelinde hissedildi.
Kuzey Anadolu Fay Çizgisi’nin kırılmasıyla meydana gelen zelzele, İstanbul, Bolu, Bursa, Eskişehir, Kocaeli, Sakarya ve Yalova’da can ve mal kaybına neden oldu.
SARSINTI 45 SANİYE SÜRDÜ
Türkiye’nin kuzey bölgelerden uzunluktan boya geçen Kuzey Anadolu Fay Sınırı’nın batı kısmında meydana gelen sarsıntı, 17 Ağustos 1999 Salı günü saat 03:01’de başladı ve 45 saniye sürdü.
Zelzelenin merkez üssü İzmit’in Gölcük ilçesi olarak açıklandı. Büyüklüğü de Richter ölçeğine nazaran ABD Jeolojik Araştırmalar Merkezi (USGS) tarafından 7.6; Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi tarafından ise 7.8 olarak ölçüldü.
Bununla birlikte, bugün genel olarak zelzelenin büyüklüğü, birinci yapılan açıklamalarda duyurulan 7.4 olarak kabul ediliyor ve bu ölçü kullanılıyor.
17 Ağustos Sarsıntısı, büyüklüğü açısından Türkiye’de meydana gelen en büyük ikinci yer sarsıntısı olarak kayıtlara geçti.
Derinliği 17 kilometre olan sarsıntıda yer kabuğunun sağa yanlışsız hareket ettiği ve 120 kilometrelik bir çizgi boyunca kırıldığı tespit edildi.
FAYIN ÜZERİNDEKİ ALANLAR 4 METRE KAYDI
Jeoloji Mühendisleri Odası, zelzeleden 3 ay sonra yayımladığı raporda, fayın üzerinden geçen alanların ortalama 4 metre civarında sağa ve ileriye yanlışsız kaydığını yazdı.
Tıpkı raporda, Gölcük’teki ana merkez üssündeki kırılmanın akabinde birebir fay nesli üzerinde daha doğuda yer alan Arifiye bölgesindeki bir öbür sarsıntı üssünün de devreye girmiş olabileceğinin düşünüldüğü belirtildi.
17 Ağustos zelzelesinden yaklaşık 3 ay sonra, bu kere 12 Kasım’da yeniden Kuzey Anadolu Fay Sınırı üzerinde merkez üssü Düzce olan bir diğer sarsıntı daha meydana geldi. 7.2 büyüklüğünde olan ve 30 saniye süren Düzce Depremi’nde 845 kişi hayatını kaybetti.
3 ay içerisinde meydana gelen büyüklüğü 7’nin üstündeki bu iki zelzele, Türkiye’deki riskin ve bilhassa de İstanbul’un güneyinden geçen fay sınırında meydana gelmesi beklenen kırılmaya karşı alınacak tedbirlerin daha fazla tartışılmasına neden oldu.
SARSINTIDA RESMİ SAYILARA NAZARAN 18 BİN 373 KİŞİ HAYATINI KAYBETTİ
17 Ağustos Zelzelesi, gerek nüfus yoğunluğu gerekse de ekonomik faaliyet açısından Türkiye’nin en kıymetli bölgesini etkiledi.
Resmi sayılara nazaran, sarsıntıda 18 bin 373 kişi hayatını kaybetti, 48 bin 901 kişi de yaralandı. 5 bin 840 kişi de kayboldu.
Lakin bölge halkı, can kaybının çok daha yüksek olduğunu öne sürüyor. Resmi olmayan kaynaklar, can kaybının 50 bin civarında olduğunu tez ediyor.
İzmit Körfezi’nin güneyinde bulunan Gölcük, Değirmendere ve Karamürsel üzere birtakım yerlerde kıyıya yakın kısımların zelzeleyle birlikte deniz sularının altında kalması can kaybı ve hasar tespitini zorlaştıran en değerli öge olarak gösteriliyor.
Başbakanlık Kriz Merkezi’nin zelzeleden birkaç ay sonra yaptığı açıklamaya nazaran, en fazla can kaybı yaklaşık 4 bin 500 kişi ile Gölcük’te oldu. Kocaeli’nde kayıtlara geçen can kaybı 4 bin olurken, Yalova ve Sakarya’da ise yaklaşık 2 bin 500’er kişi hayatını kaybetti. Zelzelenin etkilediği İstanbul’un Avcılar ilçesinde ise 976 kişi hayatını yitirdi.
Sarsıntı Riskinin Araştırılarak Zelzele Idaresinde Alınması Gereken Tedbirlerin Belirlenmesi Maksadıyla Kurulan Meclis Araştırması Komitesi’nin Temmuz 2010’da yayımladığı raporda, zelzelede 364 bin 905 konut ve işyerinin yıkıldığı ya da çeşitli seviyelerde hasar gördüğü belirtildi.
Can kayıplarının değerli bir kısmı binaların yıkılması ya da ağır hasar almasının sonucuydu.
CAN KAYIPLARINI ARTIRAN 3 NEDEN
Jeoloji Mühendisleri Odası, 1999 yılında yayımladığı raporda, can kaybını artıran en kıymetli 3 ögesi şöyle sıraladı:
Etkin Fay Zonu: Faal fay çizgisi evvelce bilinmesine karşılık bu çizgi boyunca ağır yapılaşma ve yüksek nüfus potansiyeli hasar ve can kaybını artırmıştır. Fay zonundan uzaklaştıkça bilhassa yamaçlarda ve dağ eteklerinde hasarın olmadığı yahut çok az olduğu görülmektedir.
Sulu Alüvyon Taban: Bolu-Yalova ortasında fay zonu ve yakın etrafı, son derece yumuşak ve gevşek tutturulmuş kil, kum ve çakıl depolarından ve alüvyon yerden oluşmuştur. Bu cins tabanlar mevcut sarsıntı şiddetini birkaç misli artıracak olumsuz özelliklere sahiptir.
Üretim yanılgıları: Bölge 1. derece sarsıntı bölgesi sonları dahilindedir. Hal böyleyken ve sarsıntı yönetmeliklerine uyulması zarurî iken, zelzeledeki ağır hasar ve yüksek oranlı can kayıplarının kıymetli bir kısmı de, üretim yanılgıları, yer kaidelerine uymayan yanlış temel dizaynları, makûs personellik ve inşaatlarda kullanılan yapı materyali yanılgıları ve çürüklüğünden kaynaklanmaktadır.
17 AĞUSTOS ZELZELESI 2001 KRİZİNİ TETİKLEDİ
17 Ağustos Sarsıntısı, iktisat üzerinde de çok önemli olumsuz tesirler yarattı.
Farklı kurumların yaptığı hesaplamalara nazaran, zelzelenin ekonomik maliyeti 12 ile 20 milyar dolar ortasında değişiyor.
Bu maliyeti Devlet Planlama Teşkilatı 15-19 milyar dolar, Dünya Bankası da 12-17 milyar dolar, Türk Endüstrici ve İş Adamları Derneği (TÜSİAD) ise 17 milyar dolar olarak hesaplıyor.
Zelzelenin akabinde bilhassa yine yapılanma çalışmaları nedeniyle dış kaynak gereksinimi artarken, sanayi bölgesinde bir müddet üretim faaliyetlerine orta verilmesi de iktisadın küçülmesine neden oldu.
Türkiye’nin en büyük petrol rafinerisi TÜPRAŞ’ta çıkan yangın günlerce sürdü.
Kimi araştırmalar, 1999 sarsıntısının yarattığı tesirin 2001’de ekonomik krizinin çıkmasında tesirli olan nedenler ortasında yer aldığını gösteriyor.
SARSINTI SONRASI NELER YAŞANDI?
Sarsıntının yarattığı birinci şokun atlatılmasının akabinde birinci etapta arama-kurtarma faaliyetlerine, bir mühlet sonra da enkaz kaldırma çalışmalarına odaklanıldı.
Kızılay ve Sivil Savunma Birlikleri üzere kamu oluşumlarının yanı sıra Arama Kurtarma Timi (AKUT) üzere özel ve istekli kümeler da yardım çalışmalarında aktif rol oynadı. Ayrıyeten, İngiltere, Yunanistan, ABD ve Japonya başta olmak üzere çok sayıda ülkeden yardım vazifelisi geldi.
O devirde Demokratik Sol Parti (DSP), Anavatan Partisi (ANAP) ve Milliyetçi Hareket Partisi’nin (MHP) oluşturduğu koalisyon hükümetine sarsıntının vurduğu yerlere yardım takımları ve materyali göndermekte geç kaldığı tarafında ağır tenkitler yöneltildi.
Kimi yerlere kurtarma gruplarının ulaşması günler sürdü. Birtakım noktalarda enkaz kaldırma çalışmaları aylarca devam etti.
17 Ağustos’un akabinde zelzele konusu Türkiye’nin en kıymetli gündem hususu haline geldi.
Bülent Ecevit başbakanlığındaki hükümet, gerek sarsıntı sonrası yardım ve kurtarma çalışmalarında kullanılmak gerekse de sarsıntının yarattığı ekonomik zararın tesirlerini gidermek için bir dizi yasal düzenleme yürürlüğe koydu. Yapılan düzenlemeler ortasında şunlar yer aldı:
– Başta Özel Bağlantı Vergisi olmak üzere bir dizi yeni vergi getirildi ve bu vergilerin çok büyük bir kısmı hala yürürlükte bulunuyor
– 20 bilim insanı ve araştırmacıdan oluşan Ulusal Sarsıntı Kurulu kuruldu lakin bu Kurul 2007 yılında lağvedildi
– İstanbul’un birçok noktasına zelzele konteynırları yerleştirildi ve toplanma alanları belirlendi. Belirlenen toplanma alanlarının büyük bir kısmı daha sonra imara açıldı
– Sarsıntı sigortası zarurî hale getirildi
– Türkiye genelinde arama-kurtarma takımlarının sayısı artırıldı
– İmar yasalarında bir dizi değişiklikler yapıldı. Sarsıntının akabinde yapıların sarsıntıya dayanıklılık temelleri ve kontrol kuralları değiştirildi. 2007, 2012 ve son olarak 2019 yılında yönetmeliklerde önemli değişikliklere gidildi
AÇILAN DAVALAR NASIL SONUÇLANDI?
Zelzelenin akabinde 170 kamu vazifelisi hakkında vazifesi ihmal suçlamasıyla dava açıldı. Bu bireylerin kimileri vazifeden uzaklaştırılırken, birtakım davalar da vakit aşımı nedeniyle düştü.
Ayrıyeten yıkılan ya da ziyan gören binaların müteahhitleriyle ilgili 2 bin 100 dava açıldı. Fakat bu davalarda verilen kararlar ertelendi yahut vakit aşımı nedeniyle düştü.
Yalova’da inşa ettiği binaların kıymetli bir kısmı çöken ve 200’ye yakın insanın hayatını kaybetmesine neden olan müteahhit Veli Göçer’le ilgili yargı süreci sembol davaya dönüştü. Göçer, 18 yıl 9 ay mahpus cezasına çarptırıldı. 7,5 yıl mahpus yattıktan sonra 2011’de tahliye oldu ve geçen yıl kurduğu şirketle yine inşaat kesiminde faaliyet göstermeye başladı.
İstanbul’un Avcılar ilçesinde enkaz altından canlı çıkarılan ve boynunun üzerine düşen kolonla çekilen fotoğrafı nedeniyle sarsıntının sembol isimlerinden birine dönüşen Ömür Kınay’ın 20 yıl süren hukuk çabası de Nisan 2019’da sonuçlandı.
Anayasa Duruşması, 2015 yılında kişisel müracaat yapan Kınay’ın sarsıntıda enkaz altında kaldığı binanın ruhsatsız ve kaçak yapı olduğunun tespit edilmesiyle ömür hakkının ihlal edildiğine karar verdi ve kendisine 27 bin lira manevi tazminat ödenmesine hükmetti.
Haberler.com
