Birçok havayolu şirketi uçuşlarına yine başladı. Ama evvel koronavirüsün yayılma riskini azaltmaları gerekiyor.
Koronavirüs salgını sırasında dünya umumunda uçak yolculukları durma noktasına geldi. Nisan’daki düşüş, geçen yılın tıpkı devrine orantıyla yüzde 95 civarındaydı.
Birtakım havayolu şirketleri hiç uçak kaldırmadı, kimileri ise tedarik zincirinin devamına ekte bulunmak ve ne kadar olursa para kazanabilmek için kargo taşımacılığına yöneldi.
Uçuşlarını askıya alan birçok şirket artık tekrar seferlerine başlıyor. Easyjet, bu ayın başlarında uçuşlarına sonlu sayıda seferle başladı. Ryanair Temmuz’dan itibaren uçuşlarının yüzde 40’ını başlatacağını söylüyor. Hudutlu sayıda sefer başlatan Air France ve Lufthansa da talebe nazaran uçuşlarını artırmayı umuyor.
İngiltere’de ise 8 Haziran’da alınan bir kararla, devlete giriş yapanların iki hafta mühletle kendilerini karantinaya alma zaruriliği getirildi. Bu karar, uçak yolculuğu yapacak olanların durumunu zorlaştırdı.
Gelgelelim hükümetin riskin düşük olduğu muayyen devletler için bu kuralı yakında kaldıracağı konuşuluyor. Bu türlü bir karar, kişilerin tanınan turizm merkezlerine gidebilmelerini sağlayacak.
Pekala yolcular, inançlı bir formda uçabilecek mi? ya da enfeksiyon riski altında mı olacaklar?
İki art ya da iki ön sıra kuralı
Covid-19, görece yeni bir virüs. Bu nedenle uçak yolcuları arasında virüsün nasıl yayılabileceğine dair gereğince olgu yok. Ancak daha evvel teneffüs yolu illetlerinin uçaklarda nasıl yayıldığına ait yapılmış araştırmalar var.
ABD Hastalık Himaye ve Denetim Merkezleri CDC, mevcut datalar ışığında önemli enfeksiyonları bulunan kimselerin iki sıra önünde ve iki sıra ardında oturan yolcuları izlemeye çalışıyor.
2018’de Atlanta‘daki Emory Üniversitesi tarafından yapılan bir araştırmada yolcular ve mürettebatın uçak içindeki hareketleri temel alınarak bunun illetin bulaşmasına nasıl tesiri olduğuna bakıldı.
‘Bir metre uzaktakiler için sorun yok’
Bilgisayar modellemelerine dayandırılan araştırmada şu sonuca varıldı:
“Zerrecik yoluyla bulaşan teneffüs yolu hastalıklarında, hasta bireyden bir metre daha uzakta oturan kimselere hastalık bulaşmasıolası değil. Bu nedenle illetin bulaşma mümkünlüğü bir ön ya da bir art sırayla sonlu.”
Buna tezat bir formda, birebir bilim kişileri tarafından yapılan farklı bir araştırmada, gerçek hayat koşullarında Sars ya da grip vakalarında, hastaların yalnızca yakınındakilere değil, uzakta oturan yolculara da virüs bulaştırabileceğine işaret ediyordu.
Mütehassıslar buna şöyle bir açıklama getiriyor:
“Hasta olan yolculardan kimileri, marazı zerrecikleri soluyarak değil, havaalanında, uçağa binerken ya da uçaktan çıkarken yahut mikroplu yanlara temas ederek kapmış olabilir.”
Simülasyonlar da kabin memurlarının uçak içinde farklı taraflara gittiği ve yolcularla yakın temasta bulunduğu için hastalık bulaştırabileceğine işaret ediyor ve hasta olan çalışanın uçmaması gerektiği belirtiliyor.
15 saatlik uçuşta iki hasta vardı, kimse koronavirüse yakalanmadı
Kanada kamu sıhhati yetkilileri, Guangzhou-Toronto seferini yapan bir uçakta iki yolcuda Covid-19 bulunduğunu lakin sonrasında öbür bir hiçbir yolcunun illete yakalanmadığını tespit ettiklerini söylüyor.
15 saat süren uçuşta 350 kişi vardı. Birçok kişi, gizli bir yerde uzun müddet oturma sonucu kaçınılmaz olarak illetin yayılabileceğini düşünse de Airbus’un baş mühendisi bunun akıllıca olmadığını söylüyor.
Airbus’un baş mühendisi: Uçaktaki hava çok duru
Jean-Brice Dumont, asrî uçakların hava çok arı olacak biçimde tasarlandığını belirterek “Matematiksel olarak hava iki-üç dakikada bir yenileniyor. Bu, saatte 20-30 sefer etrafınızdaki havanın külliyen yenilenmesi mealine geliyor” diyor.
Sıradanda motor yoluyla uçağın dışından alınan hava, kabin içindeki dönüştürülmüş havayla karıştırılıyor. Sıcaklık ve nemi sahih seviyede tutmak için tekrar kullanılan dönüştürülmüş hava, hastanelerdekine emsal HEPA (Çok hassas hava filtresi) filtrelerinden geçiriliyor.
‘HEPA filtreleri koronavirüsü yakalıyor’
Covid 19’un çapı yaklaşık 125 nanometre (bir nanometre, metrenin bir milyarda biri) ve HEPA filtrelerinin parçacık yakalama kapasitesi içinde. Bu filtreler 10 nanometre ve daha büyük parçacıkları tutabiliyor.
Dumont şöyle diyor:
“HEPA filtrelerinin standardı var. Ticari havacılıkta en yüksek standartlar laf konusu. Covid-19 büyüklüğündeki küçük parçacıkların yüzde 99,97’sini filtreliyorlar. Havanın akış ciheti de enfeksiyon riskini asgariye indirecek halde tasarlanmıştır.
“Hava dikey olarak hareket ediyor. Başınızın üzerinden verilen hava ayaklarınızın altından boşaltılıyor. Bu da havadaki rastgele bir şeyin yayılma seviyesini azaltıyor. Yani 1. sırada oturan bir yolcu 20’nci sıradaki bir yolcuya hastalık bulaştıramaz.”
Evet bu ehil mi?
Havanın yukarıdan aşağı olan hareketi bölgesinden kalkan yolcular ya da kabin vazifelileri tarafından bozulabilir. Böylelikle havayla taşınan partiküllerin yolu değişebilir.
Leicester Üniversitesi’nden virolog Dr. Julian Tang, HEPA filtreleri işe yarasa da tüm Covid-19 zerreciklerini ya da parçacıkları yakalamayabileceğini söylüyor. Dr. Tang, sonuçları bu ay yayımlanan, Covid-19’un gizli meydanlarda yayılmasını azaltma riskinin incelendiği bir araştırmada hizmet aldı.
‘Filtrelere yalnızca büyük hava akımlarında işe yarar’
Tang şunları söylüyor:
“Filtreleme, yalnızca büyük hava akımlarında işe yarar. Uçak yolculuğu sırasında marazların birçok, yakın aradan yüz yüze temas yoluyla geçiyor. Uçak tren ve otobüslerde dikkat etmeniz gereken şey, yakın uzaklıktan parçacık solumamaktır. En büyük risk budur.”
‘Uzakta olmak riski azaltmaz. Zerrecikler 16 metre uzağa gidebilir’
Dr. Tang, uzakta olmanın da riski azaltmadığına dikkat çekerek şöyle devam ediyor:
“Covid-19’un havada ne kadar kaldığı bir seri faktöre bağlı. Bu, kişilere, enfeksiyonunuzun durumuna bağlı. Tüm zerreciklerin iki metre çapında bir meydana düşeceğini söyleyemezsiniz. Birtakım küçük zerrecikler havada asılı kalıp 16 metre kadar uzağa gidebiliyor ve bunların hepsi virüs taşıyabilir” diyor.
Ama Jean-Brice Dumont, maske takmak, dirseğe öksürmek ya da hapşırmak üzere olağan tedbirlerin riski asgariye indirebileceğini vurguluyor, yolculardan kesinlikle maske takmalarını istediklerini hatırlatıyor.
‘Uçakta fizikî uzaklık gerekli değil’
Memleketler arası Hava Taşımacılığı Birliği (IATA)’nın emniyetten sorumlu yönetici yardımcısı Nick Careen ise uçakta fizikî uzaklığın gerekli olmadığını söylüyor. Careen, asıl değerli olan şeyin kabinin sık sık ve iyice temizlenmesi ve yolcuların aşikâr bir sahada toplanmasının önlenmesi olduğunu söylüyor ve bunun tuvalet için kuyruğa girilmesinin yasaklanmasını da içerebileceğini belirtiyor.
Virolog Dr. Tang bunu reddediyor ve “Sorun şu: Örneğin iktisat sınıfında bir kişinin 60 santimetre yakınında oturuyorsunuz. Bu kişi öksürüp hapşırıyor. Bu zerrecik filtrelemesistemine ulaşamadan size gelebilir” diyor.
Birleşmiş Milletler’e bağlı Milletlerarası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) havayolu şirketleri ve havalimanları için riski azaltmaya yönelik bir seri kural belirledi. Bu kurallar bagaj tesliminden itibaren yolculuğun her aşamasını kapsıyor.
Uçak yolculuğu için tavsiyeler
İngiltere Hükümeti, bunları temel alarak bir genelge yayımladı:
Dr. Tang: Ben uçağa binerim
IATA’dan Nick Green enfeksiyonu önlemenin tek bir sihirli yolu olmadığını söyllerken Dr. Tang, kendisinin kimi tedbirler alarak uçağa binebileceğini belirtiyor ve “Uçağa binersem maske takarım. Yüzde yüz olmasa bile bir raddeye kadar korunmuş olurum” diyor.
Haberler.com
