Günümüzde birçok alanda kullanılan kök hücre tedavisi, ortopedi alanında da çeşitli hastalıkları iyileştirmede kullanılmaktadır. Kök hücre uygulaması ile, bozulmuş dokunun tamiri, olağan doku metabolizmasının onarımı sağlanmakta ve en kıymetlisi, iltihaplanmaya karşı koyan çeşitli kemokinler ve sitokinler salgılanmaktadır. Farklı yapılarda kök hücreler bulunmaktadır. Bunlar;
- Embriyonik Kök Hücre: Bu hücreler pluripotentdir, her dokuya dönüşebilir, doku antijeni üretmez, doku reddi olmaz, lakin embriyo elde edildiği için embriyo bozulmaktadır, bu nedenle etik problemler içerir.
- Fetal Kök Hücre: Embriyonun organlarından türetilir, fetusun düşmesi yada ölmesi ile fetal gereçten üretilir, etik meseleler içerir.
- Doku Spesifik Kök Hücre: Erişkin beşerde bulunur, erişkin beşerde iki tip kök hücre bulunur, bunlar hematopoetik ve mezenkimal kök hücrelerdir. Kemik iliğinden hematopoetik kök hücreler ve mezenkimal kök hücreler elde edilirken organların etrafındaki stromalardan ve bağ dokulardanda mezenkimal kök hücreler elde edilebilir, bunlara stromal kök hücreler de denir. Mezenkimal kök hücreler, kemik, kıkırdak ve yağ hücrelerine dönüşebilmektedir. Mezenkimal kök hücrenin iki kaynağı vardır; kemik iliği ve yağ dokusu. Bu kök hücre tipi başkalarına nazaran daha kullanışlıdır ve etik problemler yoktur. Alerji, uyumsuzluk, doku reddi üzere sıkıntılar yoktur.
- İndüklenmiş Pluripotent Kök Hücre: İndüklenmiş pluripotent kök hücreler (iPSC’ler), dokuya has hücreleri (örneğin, cilt hücrelerini) embriyonik kök hücrelere benzeyen hücrelere dönüştürerek çağdaş teknolojilerin kullanımıyla laboratuvar ortamlarında yine programlanan hücrelerdir.
Gonartroz (dizde kireçlenme); diz eklem kıkırdağında ilerleyici yıpranma, kronik ağrı ve hareket kısıtlığı ile seyreden bir hastalıktır. Kök hücre, diz eklemine olduğu üzere kalça, ayak bileği, omuz üzere eklemlerdeki bozulmalarda da uygulanabilmektedir. Eklemlere mezenkimal kök hücre uygulaması ile ağrıda azalma, kıkırdak yıkımının durması ve kıkırdak iyileşmesi görülmektedir.
Kök hücre uygulamaları, iki prosedürle yapılmaktadır. Birincisi, göbek ya da basen yağı alınarak, ikincisi ise leğen kemiğinden kan alınarak yapılmaktadır.
Süreç ameliyathanede yapılmaktadır ve 30 dk sürmektedir. Hastalar tıpkı gün ya da bir gün sonra taburcu olabilmektedir. Süreçten birkaç saat sonra hasta, ayağının üzerine basıp yürüyebilmektedir.
Yapılan sürecin yararı çabucak görülebilmektedir. Hastalar, yaklaşık 2-8 hafta kadar dizde dolgunluk hissedebilmektedir. 6.haftadan itibaren eklem kıkırdağında iyileşme başlamaktadır. Ortalama 6. ayda elde edilen yarar en üst düzeyde hissedilmektedir. Yapılan çalışmalar göstermektedir ki, kök hücre uyguluması ile kireçlenmiş eklemlerde ağrı azalmakta, eklem hareketleri düzelmekte, kıkıdak hacmi artmaktadır. Önemli bir yan tesiri bulunmamaktadır, kimi hadiselerde çok kemik imalinden bahsedilmektedir.
Kültürde üretilmiş kök hücrelerin mikroskop altında manzarası. Bedende birçok dokuda olmalarına karşın kas iskelet hastalıklarının tedavisinde araştırılan kök hücreler en sık kemik iliğinden elde edilirler. Bunun dışında kas, yağ dokusu ve dizi döşeyen sinovyal zar üzere dokulardan da kök hücreler elde edilmiştir. Bu dokularda kabaca her yüz bin hücreden bir tanesi kök hücre olduğu için, tesirli olabilmeleri için bu hücrelerin çoğaltılması gerekir. Bu çoğaltma süreci iki halde yapılabilir. Alınan doku örneği, hücre kültüründe üretilerek kök hücreler çoğaltılabilir yahut özel santrifüj sistemleri kullanılarak kök hücreler konsantre edilebilir (Resim 2). Hücre kültürü iki basamaklı bir süreçtir ve evvel dokunun alınıp hücrelerin üretilmesi bunu takiben ikinci bir süreçle hastalıklı dokuya nakledilmesini gerektirir. Hücre kültürü süreçlerinin, hastalık taşınmasını engellemek ve istenmeyen hücrelerin nakledilmesini önlemek için yüksek standartlara sahip özel laboratuvar şartlarında yapılması gereklidir. Buna rağmen santrifüj ile elde edilen kök hücreler birebir evrede uygulanabilir ve özel tasarlanmış laboratuar ortamları gerektirmez.
KÖK HÜCRELER NASIL UYGULANIR?
Kök hücreler, kültür yahut santrifüj prosedürü ile elde edildikten sonra iki biçimde uygulanır. Bunlardan birisi direkt eklem içine enjeksiyon tekniğidir. Bu teknikte ekleme verildikten sonra kök hücrelerin hasarlı bölgeye kendilerinin ulaşması beklenir. İkinci sistemde ise kök hücreler matriks ismi verilen örtü formundaki taşıyıcıların üzerine yerleştirildikten sonra, cerrahi olarak eklem açılır ve kök hücreleri içeren bu matriks hasarlı bölgeye yerleştirilip çeşitli yapıştırıcılar ile tespit edilir. Bu matriksler hayvansal kollajen yapısında olabileceği üzere sentetik polimerlerden de yapılabilir ve ortak özellikleri yıllar içinde beden içinde eriyerek kaybolmalarıdır. Kök hücrelerin aktifliğini artırmak için, beraberinde PRP (trombositten varlıklı plazma) hyalüronik asit üzere büyüme faktörleri ve kimyasal unsurlar de eklenebilir. Matriks üzerine yerleştirilen kök hücrelerin uygun ortam sağlandığında, kıkırdak hücrelerine dönüşüp hasarlı bölgede bir tamir dokusu oluşturması hedeflenir.
Kök hücreler, kişinin genetik yapısında rastgele bir değişiklik yapmazlar ve gen tedavisi olarak kabul edilmezler.
KÖK HÜCRE TEDAVİSİNİN SONUÇLARI NASILDIR?
Kök hücrelerin kıkırdak tamiratında kullanılmaları konusunda yüzlerce hayvan deneyi olmasına karşın, insanlarda uygulamaları çok yenidir. İzlem müddeti kısa ve az sayıda hasta üzerinde uygulanmış 20 civarında insan çalışması yayınlanmıştır. Bu çalışmalarda, olguların kabaca % 80’inde başarılı sonuçlar bildirilmiştir. Kök hücre tedavisi ile oluşan kıkırdak, bir tamir dokusu biçimindedir lakin orjinal eklem kıkırdağının mimari yapısına sahip değildir. Bu tamir dokusunun uzun vadeli dayanıklılığı şimdi bilinmemektedir. Yapılan birçok deneysel çalışmada, klasik kıkırdak yenileme tekniklerine kök hücrelerin eklenmesi ile daha kaliteli bir iyileşme dokusu oluştuğu gösterilmiştir.
KÖK HÜCRE TEDAVİSİNİN RİSKLERİ VAR MIDIR?
Kök hücreler, her türlü hücreye dönüşme yeteneğine sahiptirler. Bu da bazen istenmeyen hücrelere dönüşüm ile sonuçlanabilir. Kıkırdak tamiri için uygulanmış kök hücrelerin kıkırdak yerine kemiğe dönüşebildiği rapor edilmiştir. Eklem içi ortamda süratle büyüyen hücrelerin tamir tamamlandıktan sonra büyümeye devam etmeleri diğer bir sorun olarak bildirilmiştir. Bu çok büyüme, ikinci bir ameliyatla tıraşlamayı gerektirebilir. Ceninlerden alınan kök hücrelerin tümöre dönüşme riski vardır. Erişkinlerden alınan kök hücrelerde tümör oluşumu şimdiye kadar rapor edilmemiştir.
SONUÇ
Kök hücrelerin, kıkırdak yaralanmalarının tamirinde kullanımı konusunda birçok umut verici deneysel çalışma ve az sayıda insan çalışması vardır. Günümüzde en uygun hücre kaynağının ne olduğu, hangi dozda hücre verilmesi gerektiği, hücre kültürünün gerekli olup olmadığı, hücrelerin enjeksiyon mu yoksa bir taşıyıcı implant üzerinde mi verilmesi gerektiği, hangi büyüme faktörlerinin kıkırdak oluşumuna olumlu tesir yaptığı konusunda bir fikir birliği yoktur ve bu bahisteki çalışmalar devam etmektedir. Hala dünya üzerinde çeşitli ülkelerde kök hücrelerin insanlarda uygulanmasını araştıran 3000 civarında klinik çalışma devam etmektedir. Ekleme yerleştirilen hücrelerin çok büyümesi ve kıkırdak yerine kemiğe dönüşmesi hala bir meseledir. Düzgünleşme dokusunun kalitesi ve dayanıklılığı ve etraf kıkırdak ile entegrasyonu konusunda birçok umut verici sonuç olmasına karşın, şimdi sürecin uzun vadeli sonuçları bilinmemektedir.
Haberler.com
