“Eski Türkçe”de çok değişik hayvan isimleri: Kedi ‘çetük’, kelebek ‘baybayuk’
AMASYA – Eski Türkçede hayvanlar çok değişik isimlerle isimlendirilmiş. Konutlarda ya da sokaklarda beslenen kedilere Eski Türkçede ‘çetük’ denilirken ateş böceği ‘küsküni’, fil ‘yagan’, kelebek ise ‘baybayuk’ olarak isimlendirilmiş.
Amasya Üniversitesi’nden Dr. Öğretim Üyesi Kürşat Efe, 8’inci ve 13’üncü yüzyıllar ortasındaki Türk lisanının sözler toplamını barındırıp Köktürk, Eski Uygur ve Karahanlı periyotlarını kapsayan “Eski Türkçe” periyodundaki hayvan isimlerini araştırdı. Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun’un danışmanlığını yaptığı ‘Tarihi Türk Lehçelerinde Hay İsimleri’ başlıklı çalışma hayvanların birbirinden enteresan isimlerle isimlendirildiğini ortaya koydu.
Türkler, çok eski zamanlarda hayvancılıkla uğraşmaya başladı ve geçimlerini onlardan sağladı. Hem göçebe hem yerleşik devirlerde hayvan isimleri çok çeşitli manalarda kullanıldı. Eski Türkçe, Orta Türkçe ve Yeni Türkçe diye isimlendirilen üç başka evrede 2 bin 732 hayvan isminin tespit edildiği araştırmada ‘Eski Türkçe’ periyotları diye tanımlanan Köktürk, Eski Uygur ve Karahanlı periyotlarından 535 isim belirlendi.
Türk kültüründe yeri çok özel yeri olan Türk’ün kanadı olarak nitelendirilen at yüzyıllardır tıpkı isimle anılmayı sürdürmüş. Dr. Öğretim Üyesi Kürşat Efe, “At sözcüğü en eski devirlerden beri yaşayarak günümüzde de varlığını devam ettiriyor. Atın yanı sıra sığır, koyun ve yengeç üzere birçok ismin bugüne kadar devam ettiğini görmekteyiz” dedi.
Eski Türkçe periyodunda hayvan isimlerinin gerek verilişleri gerekse ses ve biçim pahaları açısından epey dikkat cazip özelliklere sahip olduğuna değinen Kürşat Efe, “Timsaha ‘alavan’ denilmiş. Deve kuşuna ‘tevi kuşu’, sırtlana ‘arbörü’, maymuna ‘biçin’, ‘keylig’ üzere isimler verilmiş. Ateş böceği ‘küsküni’, fil ‘yagan’, konutlarımızda ya da sokaklarda beslediğimiz kedilere Eski Türkçede ‘çetük’, kelebek ise ‘baybayuk’ olarak isimlendirilmiş. Kurbağa ‘baka’ olarak isimlendirilmiş, daha sonraki evrelerde sesinden ötürü ‘kurbağa’ haline gelmiş. Kaplumbağaya da birebir halde ‘kaplu baka’ denilmiş. Tarla faresine ‘alangır’ denilmiş. Sincap ise ‘tiyin’ formunda adlandırılmış” diye konuştu.
Geyik sözcüğünün ‘keyik’ olarak geçtiğini belirten Efe, Farslardan alınan ve bugün de kullanılan ‘horoz’ sözünün en Eski Türkçede bulunmadığını, onun yerine ‘erkek tagaku’ sözünün kullanıldığını söyledi. Efe, “Kertenkeleye ‘keler’ denildiği üzere efsanevi kurta da ‘böri’ denilmiş. Türk hayat ideolojisini ve kültürünü yansıtan taraflarıyla hayvan isimlerine ilişkin kavram alanının Eski Türkçede kıymetli bir yeri olduğunu böylece bu çalışmada gördük” halinde konuştu.
Kaynak: İhlas Haber Ajansı / MURAT ÇELİK
Haberler.com
