Birinci Covid-19 (Sars-CoV-2) hadisesi bir yıldan uzun bir mühlet evvel tespit edildiğinde, virüs bilim insanlarını, tabipleri ve hastaları şaşırttı.
Bir yıl içerisinde, pandemi 2,6 milyondan fazla can aldı ve dünya çapında (10 Mart itibarıyla), 117 milyon hadise görülmesine neden oldu.
Ancak bu müddet zarfında, hekimler ve bilim insanları yeni koronavirüs tipi hakkında çok sayıda delil topladılar ve artık nasıl bulaştığı ve nasıl tedavi edilebileceği konusunda daha fazla şey biliyoruz.
İşte koronavirüs hakkında öğrendiğimiz sekiz değerli şey:
1. Yüz maskeleri Covid-19’un bulaşmasını engellemek için gerekli
Yalnızca yüz maskesi takmak koronavirüsün yayılmasını engellemiyor, fakat birkaç araştırmaya nazaran yayılmasını engellemek için çok yardımcı oluyor.
Son vakitlerde, ABD’deki Hastalık Denetim ve Tedbire Merkezi (CDC), yüze iyi oturan iki maske (kumaş maskenin üzerine cerrahi maske) takmanın virüsün yayılmasını % 90’dan fazla engelleyebileceğini açıkladı.
Uzmanlara nazaran, maskeler en az iki yarar sağlıyor: Kullanıcılar için muhafaza ve maske takan enfekte bir bireye yaklaşanlar için muhafaza.
Haziran ayından bu yana Dünya Sıhhat Örgütü (WHO), meskenden ayrılması gereken tüm beşerler için bez maskelerin kullanılmasını öneriyor.
BM ajansı Aralık ayında tavsiyelerini güncelledi ve bilhassa sıhhat kuruluşlarında yüz maskeleri konusunda daha katı kuralların uygulanması davetinde bulundu.
CDC de birebir öneriyi Nisan ayında yapmıştı.
Son vakitlerde, birtakım Avrupa ülkeleri, konut üretimi kumaş maskelerin kullanılmasını tavsiye etmedi – hatta yasakladı. Onun yerine daha yüksek bir müdafaa düzeyi sunan N95 ve PFF2 maskelerinin kullanılmasını gerekli kıldı.
Biyomedikal mühendisi ve Covid-19 BR Müşahede Kümesi’nin bir üyesi olan Vitor Mori BBC’ye, “Kumaş maskeler faydalıydı ve hala de öyleler, fakat sadece takanın neden olduğu parçacıkların yayılımını azaltarak diğerlerini sizden korurlar” dedi.
2. Covid-19 yalnızca yaşlıları etkilemez
Covid-19 sırasında şiddetli belirtiler gösterme riski yaşla birlikte artıyor ve bu ileri yaştaki yetişkinleri daha büyük risk altına sokuyor.
Bunun nedeni çok kolay ve koronavirüs ile hiçbir ilgisi yok: yaşlandıkça, bağışıklık sistemimiz de yaşlanıyor ve bedenimizin enfeksiyonla savaşma kabiliyeti düşüyor.
Lakin bu, gençlerin, Covid-19’dan etkilenmeyeceği manasına gelmiyor – diyabet, hipertansiyon ve obezite üzere altta yatan sıhhat meseleleri olmayanların bile.
Herkes üzere gençler de önemli semptomlar geliştirebilir, hastaneye yatmaları gerekebilir ve hatta ölebilirler.
Yeniden de, 50 yaşın altındakilerde (ve bilhassa 30 yaş altındakilerde) Covid-19’dan mevt riski hayli düşük kabul ediliyor.
İspanya’daki hemşireler BBC’ye, Covid-19’dan kaynaklanan zatürrenin genç hastalarda nizamlı bir komplikasyon haline geldiğini söyledi.
WHO Yöneticisi Tedros Adhanom Ghebreyesus Mart 2020’de “Bu virüs gençlerin haftalarca hastanede kalmasına yol açabilir, hatta onları öldürebilir” demişti.
Ghebreyesus ayrıyeten, gençlerin hastalıktan önemli biçimde ziyan görmemelerine karşın davranışlarının “başka bir kişi için ömür ve vefat ortasındaki fark” manasına gelebileceği konusunda uyarmıştı.
3. Covid ‘hafif bir grip’ değildir
Covid semptomları griptekilerle emsal olabilir:
Birtakım beşerler ayrıyeten kas ağrısı, baş ağrısı ve muhtemelen ishal yahut kusma yaşayabilir.
Grip üzere, koronavirüs de beşerler rastgele bir belirti göstermeden bulaşabilir yahut hastalar asemptomatik olabilir.
Lakin Covid birtakım beşerler için çok daha tehlikeli sonuçlar doğurabiliyor.
Brezilya Devlet Lideri Jair Bolsonaro yahut eski ABD Lideri Donald Trump üzere siyasetçiler, Covid-19’un “hafif bir grip” üzere olduğunu söyleyerek ciddiyetini küçümsemek istemiş olabilirler – lakin her iki ülkedeki istatistikler farklı bir öykü anlatıyor.
ABD’de Covid, son aylarda en önemli mevt nedeni olurken (şimdiye kadar 525.000’den fazla insan öldü) Brezilya’da bu sayı 266.000’e ulaştı (Brezilya’nın resmi sayılarına nazaran inme, kalp hastalığı ve zatürre üzere öbür ölümcül hastalıkları geride bıraktı).
4. Koronavirüs hayvan kökenlidir (ve laboratuvarda üretilmemiştir)
WHO takımı, Vuhan’daki (Çin) Sars-CoV-2’nin kökenini araştırdı ve tüm delillerin yeni koronavirüsün “hayvandan” kaynaklandığına işaret ettiğini söylüyor.
WHO grubunun lideri Peter Ben Embarek gazetecilere yaptığı açıklamada, “Şimdiye kadar topladığımız tüm bilgiler bizi koronavirüsün kökeninin hayvan olduğu sonucuna götürüyor” dedi.
Embarek’e nazaran, deliller yeni koronavirüsün birinci olarak yarasalarda ortaya çıktığını gösteriyor:
“Ancak bu hayvanların Vuhan’da bulunması pek mümkün değil. İletimi sağlayan orta hayvanı tespit etmek şimdi mümkün olmadı.”
Embarek, koronavirüsün kökenine ait araştırmanın hala devam ettiğini söyledi, fakat yeni koronavirüsün bir laboratuvardan sızmasının “son derece mümkünlük dışı” olduğunu da kelamlarına ekledi.
5. Klorokin ve hidroksiklorokin, Covid tedavisinde işe yaramaz
Pandeminin başlarında, klasik olarak sıtma ile savaşmak için kullanılan bir ilaç olan klorokin ve türevi olan hidroksiklorokin’in Covid tedavisinde işe yarayabileceği düşünülüyordu.
Hem Çinli araştırmacılar hem de bir Fransız araştırma kümesi, ilaçların tesirli olabileceğini öne sürdü, lakin o vakitten beri birçok çalışma bu ilaçların hiçbir faydası olmadığını ve hatta ziyanlı tesirlere yol açabileceğini bildirdi.
Geçen yılın Temmuz ayında, WHO, Covid-19 hastalarında mevt oranlarında bir azalma olmadığını keşfettikten sonra hidroksiklorokin ile denemeleri askıya aldı. Aslında bugüne kadar bu ilaçların koronavirüse karşı kullanımında aktifliği kanıtlanmış değil.
6. Ambalajdan enfekte olma ihtimaliniz düşük
Salgının başlangıcında, toplumsal medyada binlerce kişi, ambalajları ve yiyecekleri daima yıkamak zorunda kalmanın acısını paylaştı.
Lakin WHO’ya nazaran, “gıda yahut besin ambalajından bulaştığı teyit edilen bir COVID-19 vakası” yok.
Bununla birlikte, WHO, mağazalara girmeden evvel el dezenfektanı kullanmak ve meskene dönüldüğünde, yiyecek kaplarına dokunduktan sonra ve yemekten evvel elleri iyice yıkamak üzere bir dizi tedbir listeliyor.
ABD Besin ve İlaç Dairesi (FDA) bu iddiayı destekleyen bir rapor hazırladı ve besinin yahut ambalajının koronavirüsün muhtemel bir bulaşma kaynağı olduğuna dair kanıtlanmış bir ispat olmadığını söylüyor.
Meskene yemek sipariş etmenin tasa yaratmasına gerek yok, lakin teslim edilen yiyecekleri aldıktan sonra elleri yıkamak değerli.
Uzmanlar ayrıyeten plastik poşetlerin sırf bir kere kullanılmasını tavsiye ediyorlar.
7. Covid’e birden fazla kere yakalanabilirsiniz
İngiltere Halk Sıhhati Kurumu tarafından yapılan bir araştırma, Covid-19’a yakalananların birçoklarının (% 83) en az beş ay boyunca bağışıklığa sahip olduğunu ortaya koydu.
Lakin Covid-19’a tekrar yakalanma olayları ender de olsa birkaç ülkede tespit edildi – ve sıhhat uzmanları için en büyük kaygı kaynağı yeni varyantlarla yine enfeksiyon kapılması.
Covid-19’u atlatan çok sayıda kişinin test sonuçları tekrar müspet gelmeye başlarsa, bunun nedeni yeni bir varyant olabilir.
Bu durumda bu, bir kişi enfeksiyona yakalandıktan sonra bedeninin ürettiği antikorlardan kaçabilen bir çeşit demek.
Dolanımda olan binlerce farklı Covid versiyonu yahut varyantı var, lakin şu anda en kaygı verici olanlar:
• Brezilya varyantı (P.1 olarak da bilinir) şu anda en az 15 ülkede bulundu
• 50’den fazla ülkeye yayılan ve yine mutasyona uğradığı görülen İngiltere yahut Kent varyantı (B.1.1.7 olarak da bilinir)
• En az 20 diğer ülkede bulunan Güney Afrika varyantı (B.1.351)
Yeni varyantların ortaya çıkması beklenmedik bir şey değil – tüm virüsler yayılmak ve gelişmek için kendi kopyalarını üretirken mutasyona uğruyor.
Bu farklılıkların birçok değersiz. Hatta birkaçı virüsün hayatta kalması için iyi bile olmayabilir. Lakin kimi varyantlar virüsü daha bulaşıcı yahut tehlikeli hale getirebilir.
Her üç durumda da, yeni, daha bulaşıcı varyantlar, olay sayılarının ve hastaneye yatışların artmasında değerli bir rol oynadı.
8. Aşıların yeni varyantlara karşı işe yaraması bekleniyor – en azından şimdilik
Mevcut aşılar, koronavirüsün birinci halleri etrafında tasarlandı, lakin bilim insanları, tam olarak olmasa da, bunların tekrar de işe yaraması gerektiğine inanıyor.
Yakın vakitte yapılan bir araştırma, Brezilya varyantının, koronavirüsün daha evvelki bir versiyonuna yakalanıp iyileştiği için bir ölçü bağışıklığa sahip olması gereken bireylerde antikorlara direniyor olabileceğini gösteriyor.
Bununla birlikte, birinci laboratuvar sonuçları, Pfizer aşısının biraz daha az tesirli olsa da yeni varyantlara karşı muhafaza sağlayabileceğini öne sürüyor.
Yakında onaylanabilecek iki yeni koronavirüs aşısı – biri Novavax’tan, başkası Janssen’den – bir ölçü müdafaa sağlıyor üzere görünüyor.
Oxford-AstraZeneca aşı grubundan elde edilen bilgiler, yeni İngiltere varyantına karşı da tıpkı müdafaayı sağladığını gösteriyor. Güney Afrika varyantına karşı daha az olsa hastalığın ciddileşmesini önleyecek seviyede muhafaza sağlıyor.
Moderna’nın birinci sonuçları, aşının Güney Afrika varyantına karşı tesirli olduğunu öne sürse de, bağışıklık çok güçlü yahut uzun müddetli olmayabilir.
Uzmanlar, gelecekte tekrar farklı varyantların ortaya çıkabileceğini, fakat en makûs senaryoda bile aşıların gerekirse birkaç hafta yahut ay içinde daha iyi bir eşleşme olacak biçimde yine tasarlanabileceğini söylüyor.
Gribi tedavi ettiğimiz üzere koronavirüsü tedavi etmeye başlayabiliriz, sirkülasyondaki virüslerdeki değişiklikleri hesaba katarak her yıl yeni bir aşı üretilebilir.
Haberler.com
