Sibernetik meydanın kurucusu kabul edilen,fizikçi, robot ve matrix sanatkarı bilim kişisi “İsmail Ebul İz Bin Rezzaz El-Cezeri” 1206’te Cizre’de öldü. Lakabını yaşadığı kentten alan El Cezeri, tahsilini Camia Medresesi’nde tamamlayarak, fizik ve mekanik yerlerinde ağırlaştı ve pek çok prensip ve buluşa imza attı. İşte Cezerinin merak edilen hayatı!
CEZERİ KİMDİR?
Tevellüt tarihi: 1136, Cizre
Mevt tarihi ve yanı: 1206, Türkiye
Ebû’l İz İsmail İbni Rezzaz El Cezerî İslam’ın Altın Çağında çalışmalar yapan Müslüman Arap mucit ve mühendis. Sibernetiğin birinci adımlarını attığı ve birinci robotu yapıp çalıştırdığı kabul edilen El Cezeri’nin Leonardo da Vinci’ye ilham kaynağı olduğu düşünülür.
1136 yılında Cizre’nin Tor mahallesinde doğmuştur. Sibernetik sahanın kurucusu kabul edilen, fizikçi, robot ve matrix sanatkarı bilim kişisi El-Cezeri 1206’te Cizre’de öldü. Lakabını yaşadığı kentten alan El Cezeri, tahsilini Camia Medresesi’nde tamamlayarak, fizik ve mekanik sahalarında ağırlaştı ve pek çok unsur ve buluşa imza attı.
Garp yazınında M.Ö. 300 yıllarında Yunan matematikçi Archytas tarafından buharla çalışan bir güvercin yapılmış olduğu belirtilse de, robotikle ilgili bilinen en eski yazılı kayıt, Cezeri’ye aittir.
Bir çalışmaya nazaran El-Cezeri bir zanaatkâr geleneğinin kesimiydi ve bu nedenle bir mucitten daha çok, cihazların teknolojisinden fazla işçiliğine ilgi duyan, pratik bir mühendisdi ve makineleri ekseriyetle teorik hesaplama mahalline deneme yanılma yoluyla ortaya çıkardı. Otto Mayr’a nazaran kitapların şekli çağdaş mealde “kendin yap” kitaplarına benziyor.
Yerküre bilim tarihi açısından bugünkü sibernetik ve robot biliminde çalışmalar yapan birinci bilim kişisi olan Cezeri’nin yaptığı otomatik makineler günümüz mekanik ve sibernetik bilimlerinin temel taşlarını oluşturmaktadır.”Mekanik Hareketlerden Mühendislikte Faydalanmayı İçeren Kitap” (El Câmi-u’l Beyn’el İlmî ve El-Amelî’en Nâfi fî Sınâ’ati’l Hiyel, Arapça: ?????? ?????????? ??????????? ??????????? ??? ???????? ?????????) isimli yapıtında ortaya koydu. 50’den ziyade cihazın tasarruf esaslarını, yararlanma imkanlarını çizimlerle gösterdiği bu kitapta Cezeri, tatbikata çevrilmeyen her teknik ilmin, sahih ile yanlış arasında kalacağını söyler. Bu kitabın özgün kopyası günümüze kadar ulaşamadıysa da, bilinen 15 kopyasından 10’u Avrupa’nın farklı müzelerinde, 5 tanesi Topkapı ve Süleymaniye kütüphanelerinde konum almaktadır
Kısaca Kitab-ül Hiyel ismiyle bilinen ürünü altı kısımdan oluşur. 1. kısımda binkam (su saati) ile finkanların (kandilli su saati) saat-ı müsteviye ve saat-ı zamaniye olarak nasıl yapılacağı hakkında on form; 2. kısımda çeşitli kap kacakların yapılışı hakkında on form, üçüncü kısımda hacamat ve abdestle ilgili ibrik ve tasların yapılması hakkında on biçim; dördüncü kısımda havuzlar ve fıskiyeler ile müzik otomatları hakkında on biçim; beşinci kısımda çok derin olmayan bir kuyudan yahut akan bir nehirden suyu yükselten aletler hakkında 5 form; 6. kısımda birbirine benzemeyen muhtelif biçimlerin yapılışı hakkında 5 hal mekan alır.
Teorik çalışmalardan çok pratik ve el yordamıyla deneysel çalışmalar yapan Cezeri’nin kullandığı bir öbür usul de yapacağı cihazların evvelden kâğıttan maketlerini inşa edip geometri kurallarından yararlanmaktı. Birinci hesap makinesinden asırlar evvel birebir sistemle çalışan benzeri bir mekanizmayı, geliştirdiği saatte kullanan Cezeri, yalnızca otomatik sistemler kurmakla kalmamış, otomatik olarak çalışan sistemler arasında istikrar kurmayı da başarmıştı.
Cezeri, otomatik denetimli makinelerin birincisi sayılan Jacquard’ın otomatik dokuma tezgâhından 600 yıl evvel değişik haznelerdeki suyun seviyesine nazaran ne hengam su dökeceğine, ne hengam meyve ve içecek sunacağına karar veren otomatik hizmetçiyi geliştirdi. Kimi makinelerinde hidro mekanik tesirlerle istikrar kurma ve harekette bulunma sistemine yönelen Cezeri, kimilerinde ise şamandıra ve palangalar arasında dişli çarklar kullanarak karşılıklı etkileme sistemini kurmaya çalıştı. Tabiatıyla çalışan otomatik sistemlerden sonra su gücü ve basınç tesirinden yararlanarak kendi kendine istikrar kuran ve ayarlama yapan dengeyi oluşturması, Cezeri’nin otomasyon konusundaki en değerli eğidir.
Fizikçi ve mekanikçi El Cezeri’nin sair bir yapıtı de Diyarbakır Ulu Camii’nin ünlü güneş saatidir.
Haberler.com
