Haber7 / Seda Vurucu
“Ortadoğu’nun Paris’i” olarak bilinen Beyrut’un başkentliğinde, Arap coğrafyasının incisi olarak nitelendirilen bir yerdi Lübnan.
Yaşanan siyasi ve toplumsal istikrarsızlıklar, iç karışıklıklar ve ekonomik krizler, Lübnan’ı farklı bir yazgıya sürükledi.
Lübnan’ın yakın tarihindeki kırılma noktalarını, siyasi ve ekonomik krizin boyutlarını, Yeni Şafak muharriri Yasin Aktay ve Anadolu Ajansı Beyrut muhabiri Mahmut Geldi’nin katkılarıyla derledik.
SİYASİ BELİRSİZLİĞİN SON PERDESİ
Lübnan’daki siyasi belirsizliğin son perdesi, geçtiğimiz yıl 4 Ağustos’ta gerçekleşen Beyrut Limanı’ndaki patlama sonrasında yaşandı.
Patlama sonrası istifa eden Hassan Diyab hükümetinin ardından “yeni hükümet kurma” konusunda hâlen anlaşmaya varılamadı.
Hükümet kurma vazifesi birinci olarak Lübnan’ın Berlin Büyükelçisi Mustafa Edib’e verilmiş; birkaç hafta sonra Edib, “görevi aldığım sıradaki mutabakat artık yok” diyerek vazifesi iade etmişti.
Geçtiğimiz Ekim ayında eski Başbakan Saad Hariri’ye verilen hükümet kurma vazifesi de sonuç vermedi. Hariri’nin 9 ay süren hükümet kurma uğraşları sonuçsuz kaldı ve Hariri, görevi iade ettiğini duyurdu.
Bunun üzerine Lübnan Cumhurbaşkanı Mişel Avn, yeni hükümet kurma vazifesini eski Başbakan Necib Mikati’ye verdi.
LÜBNAN’DA SİYASİ DENGELERİ BELİRLEYEN UNSURLAR
Lübnan, Ortadoğu’nun dini ve etnik açıdan en karışık ülkelerinden biri.
Ülkede Müslüman kısmı Sünni, Şii, Alevi ve Dürziler temsil ederken; Hristiyan kesim ise Maruni, Rum Katolik, Ermeni Ortodoks, Ermeni Katolik, Süryani Ortodoks, Süryani Katolik, Keldani, Aşuri, Kıpti Ortodoks ve Kıpti Katolik üzere mezheplerden oluşuyor.
Osmanlı’nın ardından Fransız Manda İdaresi altına giren Lübnan, 1943 yılında bağımsızlığını kazandı.
Ülkedeki siyasal sistem, etnik ve dini kimlikler üzerinden şekillenen Ulusal Pakt ile oluşturuldu. Dolayısıyla bugünkü siyasi istikrarsızlığın kökleri de bu yapıya dayanıyor.
Öte yandan mevcut yapının bozulması ihtimaline rağmen 89 yıldır nüfus sayımı bile yapılmıyor; 1932 yılının nüfus sayımı temel alınıyor.
1975-1990 yılları ortasında iç savaşa sahne olan Lübnan’da, siyasi grupların yeni bir sistem üzerinde anlaşamamaları nedeniyle ülke, eski sistemle yönetilmeye devam ediyor.
‘LÜBNAN, HERKESİN KENDİ KÜMESİNİ DAHA FAZLA GÖZETTİĞİ BİR YER’
Her ne kadar bu sistemin “çoğulculuğu” sembolize eden bir yapı oluşturması bekleniyorsa da getirilen kotalar, koltukların belli kümelere zimmetlenmesine; rant alanlarının garanti altına alınmasına ve hesap sorulmasının önünün kapatılmasına neden oluyor.
Bu hususa ait sorularımızı yanıtlayan Yeni Şafak yazarı Yasin Aktay, Lübnan’daki durumu, “sistemin ülkeyi getirdiği doğal bir sonuç” olarak pahalandırıyor:
“Lübnan’daki durum, kurulan sistemin ülkeyi getirdiği doğal sonuç. Dinlere nazaran, mezheplere nazaran, ırklara nazaran idarede muhakkak kotalar vererek kuvvetler ayrılığını bir bakıma bu ayrıma nazaran inşa ettiğiniz vakit devlet içerisinde farklı dokunulmaz alanlar oluşuyor. Bu durumda yolsuzluğun had safhaya vardığı, nezaretin, denetimin ve hesap verilirliğin olmadığı alanlar oluşuyor.
Lübnan’da muhakkak makamlar belirli dinlere, mezheplere ve muhakkak etnik kümelere dağıtılmış durumda. O misyonu üstlenen insanların alanında rastgele bir yolsuzluk, yanlışlık ya da hukuksuzluk kelam konusu olduğunda bunun üzerine gidebilecek bir yargı konusunda da birebir mezhepten bir yargı olması isteniyor.
Tıpkı mezhepten ya da dinden bir yargıcın önünde yargılanma gereği, ister istemez bu dinlerin kendi insanlarını kayırmak, dindaşlarına ya da etnik soydaşlarına karşı bir müdafaa duygusu oluşmasına yol açıyor ve aslında ülke içerisinde farklı devletler oluşmasına sebep oluyor. Birbirinden bağımsız, yeri geldiğinde birbirine rakip olarak çalışan durumlar oluşturmuş oluyor. Serbest bir rekabet ortamıyla özgür bir demokratik şeffaflığın, hesap verilebilirliğin ve denetimin oluşmamasına yol açıyor.
Lübnan’da bu türlü bir durum, birinci etapta bir tahlil üzere görünse de vakitle ülke içerisinde herkesin birbirinden farklı, kimsenin Lübnan bütünlüğüne uygun davranmadığı, Lübnan devleti lehine davranmadığı, herkesin kendi etnik kümesini daha fazla gözettiği bir yer.”
YENİ HÜKÜMET UMUDU: ESKİ BAŞBAKAN NECİP MİKATİ
Beyrut Limanı patlaması sonrası yeni hükümet kurma ile görevlendirilen isimlerden rastgele bir sonuç alınamaması, siyasi istikrarsızlığı tetikleyen öge olarak karşımıza çıkıyor.
Lübnan’da ülke başbakanının Sünni Müslüman olması gerekiyor.
Mustafa Edib ve akabinde Saad Hariri’nin “hükümet kurma” vazifesini iade etmesi sonrası yeni hükümet kurma misyonu, geçtiğimiz günlerde eski Başbakan Necib Mikati’ye verildi.
Mikati, Cumhurbaşkanı ile iş birliği halinde Fransa’nın teşebbüsü doğrultusunda yeni hükümeti kuracaklarını ifade etti.
HRİSTİYANLARIN TEMSİLCİSİ MİŞEL AVN
Cumhurbaşkanının Maruni Hristiyan olması gerekliliğinin bulunduğu Lübnan’da Mişel Avn, bir öbür belirleyici öge olarak karşımıza çıkıyor.
Hristiyanların temsilcisi konumundaki Mişel Avn, Lübnan’ın en kıymetli askeri ve siyasi isimlerinden biri.
Saad Hariri, 2014 yılında Cumhurbaşkanlığı koltuğunun boş kalması üzerine kendisinin “hükümet lideri olması” şartıyla Mişel Avn’ı desteklemişti.
İran dayanaklı Hizbullah ile iş birliği yapan Mişel Avn, 2 buçuk yıl boş kalan Cumhurbaşkanlığı koltuğuna 2016 yılında oturdu.
86 yaşındaki Mişel Avn, bugün hükümet kurma krizinin de merkezinde bulunuyor.
LÜBNAN’IN DEVLET DIŞI AKTÖRÜ HİZBULLAH
Lübnan’da siyasi yapıyı belirleyen bir başka öge, devlet dışı aktör olarak ön plana çıkan Hizbullah.
İran yanlısı bir tavır sergileyen Hizbullah, İsrail zıtlığı ve Suriye’de Esed rejimine verdiği dayanakla biliniyor.
İran’dan aldığı ya da Lübnan’da geliştirdiği füze gücüyle dikkat çeken Hizbullah’ın askeri gücü, 2016 yılı datalarına nazaran 65 bin askerden oluşuyor.
Coğrafik yakınlık, füzelerin menzilleri ve askeri gücü ile Hizbullah, bölgede İsrail’e karşı kıymetli bir güç olarak görülüyor.
ÜLKEDE YAKIN GEÇMİŞTEKİ KIRILMA NOKTALARI
Lübnan’daki siyasi aktörlerden bir diğeri ise hükümet kurma misyonunu iade eden, Sünnilerin temsilcisi konumundaki Saad Hariri’ydi.
İş dünyasında başarılı bir pozisyona sahip olan, 2005 yılında Forbes mecmuasının dünya zenginler sıralamasında 548’inci sırasında yer alan Hariri, babasının mirasını devralarak Lübnan’da Sünnilerin liderliğini üstlenmiş oldu.
2009’da kurduğu birinci hükümet, Ocak 2011’de düştü ve misyonu bırakmak zorunda kaldı.
İkinci başkanlık dönemi Mişel Avn’ın Cumhurbaşkanı seçilmesi ile Ekim 2016’da kendisine verildi.
HARİRİ’NİN BEKLENMEYEN İSTİFASI
Saad Hariri, vazifeye başlamasından yaklaşık 1 yıl sonra Suudi Arabistan’ın Riyad kentinde, Al Arabiya televizyonu aracılığıyla istifa ettiğini duyurdu.
Karar, Lübnan’da büyük şaşkınlık ve şok tesiri oluşturdu.
Hariri, Hizbullah’ı suçlayan tabirler kullanarak “suikasta uğrama” korkusu nedeniyle bu adımı attığını ima etmişti.
İSTİFA KARARINDA MUHAMMED BİN SELMAN PARMAĞI
Hariri’nin istifasında Suudi Arabistan’da kraliyet ailesinde yaşanan çekişmeler, kritik rol oynadı.
Veliaht Prens Muhammed bin Selman, gücünü artırmak emeliyle “yolsuzlukla mücadele” ismi altında ülkedeki güçlü iş adamları ve prensleri amaç aldı.
Suudi Arabistan’da vatandaşlığı bulunan ve iş dünyasında faal bir isim olan Hariri de Selman’ın amaçlarından biri oldu.
Saad Hariri, bir toplantı için Riyad’a çağrıldı ve pek çok Suudi prens ve iş insanıyla birlikte alıkonuldu. Hariri’nin istifa kararı da bu olayın akabinde açıklandı.
Olay, Lübnan ve Suudi Arabistan ortasında diplomatik bir kriz haline geldi.
KRİZ MACRON’UN ORTAYA GİRMESİYLE ÇÖZÜLEBİLDİ
İki hafta Suudi Arabistan’da kalan Saad Hariri, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un teşebbüsü ile birinci olarak Fransa’ya götürüldü; akabinde Lübnan’a geri döndü.
Mişel Avn ile gerçekleştirdiği toplantı sonrası Saad Hariri, istifa kararından vazgeçtiğini açıkladı; alıkonulduğu iddialarını da reddetti.
2018 yılında gerçekleşen seçimlerde koltuk kaybetse de Sünniler ortasında hükümet kurabilecek tek isim yine Saad Hariri’ydi.
9 ay sonunda hükümeti kuran Hariri, 31 Ocak 2019 tarihinde üçüncü kere başbakan olarak misyona başladı.
PROTESTOLARDA ‘HEPSİ GİTSİN’ SLOGANLARI
Hariri öncülüğünde kurulan hükümetin ömrü tekrar uzun olmadı.
Lübnan’da kötüye giden ekonomi, çok yolsuzluk ve rastgele bir tahlil üretemeyen siyasi sisteme karşı başlayan halk ayaklanmaları devam etti.
Din ve mezhep ayrımı üzerinden hallan siyasi yapının yetersizliği, sokak protestolarına “hepsi gitsin” sloganlarıyla yansıdı.
‘ÇÖP KRİZİ’ İLE BAŞLAYAN GÖSTERİLER
Pek çok siyasi ve ekonomik problemle baş eden Lübnan, 2015’te “Çöp Krizi” ile başlayan bir dizi sokak protestolarına sahne oldu.
Alt yapı yetersizliği, çöp toplama hizmetlerinin gerçekleştirilmemesi, kentlerde çöp yığınlarına neden oldu.
Ekonomik kasvetler ve siyasi krizlere dair rahatsızlıklar, halkın sokağa dökülmesiyle bir defa daha gündeme geldi.
2019 yılında protestolar, çeşitli vergi kararlarının ardından devam etti ve reform taleplerinin siyaseten karşılık bulduğu birinci olay, Hariri hükümetinin istifası oldu.
LÜBNAN’DA YENİ BİR YOL ARAYIŞI: TEKNOKRATLAR YÖNETİMİ
Hariri hükümetinin akabinde sokak protestolarını yatıştırmak amacıyla “siyasi elitler” yerine teknik uzmanlıklarıyla ön plana çıkan, ülkenin ekonomik meselelerini çözebilecek yeni bir “teknokratlar hükümeti” kurma teşebbüsünde bulunuldu.
Geçtiğimiz yıl 4 Ağustos’ta gerçekleşen Beyrut Limanı patlamasının akabinde, felaketten sorumlu tutulan hükümetin istifa etmesi emeliyle Beyrut’ta pek çok şov düzenlendi.
Başbakanlığı Hassan Diyab’ın üstlendiği bu hükümet, bu olayın ardından istifa etti.
Teknokrat: Uzmanlığı nedeniyle devlet idaresinde kelam sahibi bulunan, uzmanlığı kuramdan çok tekniğe, uygulamaya dayanan üst seviye devlet vazifelisi.
Lübnan’da parlamento seçimlerinin ise planlandığı üzere 2022 Mayıs’ında yapılması bekleniyor. Yönetimde kelam sahibi olacak hükümet kurma teşebbüsleri ise hala sürüyor.
‘HİZBULLAH’IN SİYASETİ BELİRLEYİCİ OLACAKTIR’
Hükümetin kurulamaması üzerine Lübnan’da önümüzdeki süreçte gerçekleşecek beklenen durumları değerlendiren Yasin Aktay, bu hususa ait şunları söyledi:
“Hariri, hükümet kurma evresine geldiği halde onun sunduğu listeyi Cumhurbaşkanı Avn onaylamadı. Zira Cumhurbaşkanı kendisine tayin edilmiş olan kotanın daha da ötesinde diğer bir denetim sağlamak istiyor hükümet üzerinde, bu da başka bir krize dönüşmüş durumda.
Tabi ki Hizbullah’ın ortada silahlı bir güç olması münasebetiyle sistem üzerinde başka bir yozlaştırıcı tesiri olmuş oluyor. Çünkü silahlı bir gücü olduğundan, seçimlerden istediği sonucu elde edemediği zaman çabucak silahlı çabaya, suikastlara, öbür insanların iradelerini silah zoruyla etkilemeye dönük çalışmaların içerisine giriyor. Bu da sistemi yeniden yozlaştırıcı öteki bir etki ve toplamda tüm bu yozlaştırıcı etkenler ülkeyi yönetilemez bir hale getirmiş oluyor.
Sonuç itibariyle orada şeffaf, denetlenebilir, hesap verebilir bir idarenin oluşması; bunun için de tahminen de kota sisteminin kaldırılmasından diğer bir senaryo görünmüyor. Tabi ki bu biraz daha kapsamlı bir ıslahat gerektiriyor lakin buna Hizbullah’ın müsaade verip vermeyeceği meçhul. Zira Hizbullah’ın o denli bir kaygısı yok; o denli görünüyor ki Hizbullah şu anda gidişattan çok da şikayetçi görünmüyor. Kriz kurallarında tahminen de Lübnan’a daha fazla sahip olacağını düşünüyordur.
Hizbullah’ın siyasetinin ne olacağı da bu bahiste belirleyici olacaktır ama onun da kendi cemaati merkezli bir hesap yerine Lübnan merkezli, bütün Lübnan’ı merkeze alan, bütün Lübnan vatandaşlarını eşit vatandaşlık temelinde birleştiren bu çerçevede kurulabilecek olan bir Lübnan projesine hazır olması gerekiyor. Aksi takdirde Lübnan’da durumlar kolay gözükmüyor.”
TEMEL MUHTAÇLIKLAR DAHİ SAĞLANAMIYOR
Siyasi istikrarsızlığın sokağa yansımaları ise sürüyor.
Halkın temel gereksinimlere erişiminin her geçen gün berbata gittiği Lübnan’da, eczaneler, ilaçların tükenmesi sebebiyle “zorunlu kapanma” kararı aldı.
UNICEF’ten yapılan açıklamada, 4 milyondan fazla insanın inançlı içme suyuna erişimini kaybetme riskiyle karşı karşıya olduğu belirtildi. Bu sayı, ülke nüfusunun yaklaşık yüzde 71’ine tekabül ediyor.
Lübnan Güç Bakanlığı tarafından geçtiğimiz günlerde yapılan açıklamaya nazaran ise yakıt tedarikinde stokların büyük bir kısmı tükendi.
Stratejik stokun korunması gerektiği vurgulanan açıklamada, acil ve istisnai durumlar için çok hudutlu bir ölçü korunacak ve mazot dağıtımı durdurulacak.
Temel gereksinimlere erişim konusunda yaşanan badireleri, Anadolu Ajansı Beyrut muhabiri Mahmut Geldi şu sözlerle anlattı:
“Yeni hükümeti kurmakla görevlendirilen Necib Mikati’nin göreve gelmesiyle birlikte dolar biraz geriledi. Ancak elektrik, su, ilaç konusunda hala problemler sürüyor. Aslında ülkede altyapı aslında yoktu. Vatandaş zati evvelden beri mahalle jeneratörlerinden hizmet alıyordu. Devletin verdiği 12 saat 15 saat elektrik varsa geriye kalan vakitlerde mahalle jeneratöründen ya da özel jeneratörden elektrik sağlanıyordu.
Mevcut santrallerde yakıt yok. Karadeniz Holding’in Türk güç gemileri var. Bunlar mazotla çalışıyorlar ve şu anda ülke döviz likidite sorunu yaşadığı için ülkeye yakıt ithal edilemiyor. Son olarak geçen ay Irak’la bir muahedeye vardılar. Irak’ın yakıtı da buradaki santraller için uygun değil. Onu öteki bir yakıt eseriyle değiştirmeleri gerekiyor ki santraller faaliyet gösterebilsin. Hasebiyle Irak yakıtının da Ağustos’tan sonra, Eylül başı itibariyle ülkeye gelmesi bekleniyor. Şu şartlarda elektrik konusunda bir tahlil yolu görünmüyor.
İlaç konusunda kriz devam ediyor. Geçen ay Sıhhat Bakanı Hamed Hasan, Türkiye’ye bir ziyaret yapmıştı ve Türkiye’den birtakım beklentileri var şu anda. Fakat tabi ki tüm muhtaçlıkları Türkiye’den karşılamak kelam konusu değil. Sağlık Bakanı bunu sık sık lisana getirdi. Hükümetin kurulmasıyla milletlerarası yardımların gelmesi beklentisi var lakin bunun da olması pek mümkün görünmüyor.
Zira Suudi Arabistan aslında 2017’den beri, Mişel Avn ittifakından rahatsız. Suudi Arabistan ve Körfez ülkeleri 2017’den bu yana pek elini uzatmıyor. Yeni hükümetin kurulmasıyla da pek bir beklenti yok lakin Fransızların, Amerikalıların baskılarıyla ya da 4 Ağustos’ta Paris’te Lübnan’a takviye konferansı düzenlenecek. O konferansta tekrar bu vesileyle birtakım yardımlar toplanması bekleniyor.
Arap ülkelerinin Mısır üzerinden Lübnan ordusuna birtakım besin yardımı oldu. Bizim Türk Silahlı Kuvvetlerimiz birkaç ay evvel 260 ton besin yardımında bulundu. Durum şu anda bu vaziyette ve ülkede pek tahlil yolu da yakın vakitte görünmüyor. Hükümet iki üç gündür saraya çıkıyor, olumlu bildiriler veriyor fakat vatandaş güvenmiyor.”
ÜLKE ELEKTRİĞİNİN YÜZDE 25’İNİ TÜRK GEMİLERİ SAĞLIYORDU
Lübnan’ın muhtaçlığı olan elektrik gücünün bir kısmı, 2013 yılından bu yana Beyrut’ta bulunan Türk gemileri aracılığıyla sağlanıyordu.
Karadeniz Holding’in enerji gemileriyle sağlanan elektrik, ülke elektriğinin yüzde 25’ini karşılıyordu.
Yaşanan ekonomik kriz nedeniyle Lübnan hükümetinin yakıt temin etmemesine karşın elektrik tedarikine devam eden Karadeniz Holding’e ilişkin gemiler de üretimi durdurmak zorunda kaldı.
‘ALT YAPI TESİS ETMEK İÇİN HARCANAN PARA, O İŞ İÇİN KULLANILMIYOR’
Ekonomik problemlerin temelinde, ülkedeki siyasi yapı itibariyle kronikleşen yolsuzluğun olduğu, gücü elinde bulunduran kümenin keyfi uygulamalara yer verdiği belirtiliyor.
Lübnan’da alt yapı için harcanması gereken maddi kaynakların gerekli yatırımlar için kullanılmadığına Yasin Aktay şu sözlerle vurgu yapıyor:
“Şu anda Lübnan elektriksizlikten yakınıyor. Oysa verilen sayılara göre bütçeden elektriğin altyapısı için harcanmış olan para 45 milyar dolar. 45 milyar dolar Türkiye’nin kendi elektrik altyapısını oluşturmak için harcadığının çok üstünde bir para ki Türkiye’de şu an çok iyi işleyen elektrik altyapısı ve sistemi var.
Türkiye şu anda öbür ülkelere elektrik ihraç edebilecek bir ülke pozisyonuna geldiği halde, Lübnan şu anda elektriksizlikten yakınıyor. Çünkü elektrik alt yapısını tesis etmek için harcanan paralar, o iş için kullanılmıyor. O para hangi kümeye tahsis edilmişse o küme adeta o parayı istediği üzere kullanma imtiyazı eline geçirmiş oluyor. Ki elektrik mazeretiyle bu parayı bir bakıma paylaşmış oluyorlar ve çok az bir ölçü nitekim gereksinimlere harcanmış oluyor.
Yani kümeler ortasındaki ayrım, daha güçlü bir ülke için dayanışma içerisinde bir iş kısmı ve iş birliği mantığından ziyade pastadan kimin daha fazla hisse kapabileceğine nazaran tanzim edilmiş üzere bir anlayış hâkim. Ne yazık ki şu anda yüzde 95 oranında yolsuzluğun olduğu bir durum kelam konusu.”
Lübnan’daki alt yapı yetersizliğine Mahmut Geldi ise şu sözlerle işaret ediyor:
“Lübnan’da ulaşım yok, toplu taşıma yok. Herkes kendi aracıyla işine gitmek ya da ulaşımını özel sağlamak zorunda. Elektrik tekrar özel, su konusunda şebeke yok, tankerle almaya çalışıyorlar.
Sıhhatte ise hastaneler ne yazık ki çok berbat durumda ve hizmet veremiyor. Hasebiyle hayat, Lübnan vatandaşı için zor.“
EKONOMİK KÜLFETLER NE VAKİT BAŞLADI?
Siyasi açıdan epey kırılgan bir yapıya sahip olan Lübnan’da ekonomik ıstıraplar, yaşanan iç krizlerle paralellik gösteriyor.
- 2005 yılından bu yana parlamentoda genel kamu bütçesi kabul edilmediği için bütçe faaliyetleri süreksiz olarak yürütülüyor.
- 2008 yılındaki global finansal kriz ve petrol fiyatlarındaki gerileme nedeniyle Körfez ülkelerinin Lübnan’a sağladığı ekonomik takviye azalmış durumda.
- 2011 yılında Suriye’de yaşananlar sebebiyle mültecilerin Lübnan’a göç etmesi, ekonomik problemleri tırmandırıyor.
- Son dönemde yaşanan siyasi istikrarsızlık, Covid-19 salgınının olumsuz tesirleri ve ülkenin kıymetli gelir kaynağı olan Beyrut Limanı’ndaki patlamanın sonuçları, krizi daha da derinleştiren ögeler olarak karşımıza çıkıyor.
- Siyasi güçler ve aktörler, Lübnan halkı tarafından ekonomik krizin en kıymetli nedeni olarak görülüyor.
Uzun yıllar iktidarı paylaşan mezhepsel siyasi partilerin olmadığı, teknokratlardan oluşan bir hükümetin kurulması talep ediliyor.
‘İÇ SAVAŞ DENEYİMİ NEDENİYLE OLAYLAR ŞİDDETE DÖNÜŞMÜYOR’
Halkın hükümete karşı reaksiyonunun şiddete dönüşmeyen sokak hareketleri ile sonlu olduğuna, bu durumun Lübnan’ın yakın tarihteki iç savaş deneyiminden kaynaklandığına Mahmut Geldi, şu sözlerle dikkat çekiyor:
“17 Ekim 2019’dan beri meydanlar hareketli. Dünyanın rastgele bir ülkesinde birtakım olaylar bir mühlet devam edince şiddete dönüşüyor. Burada hiçbir vakit olaylar şiddete dönüşmedi. Olaylar sırasında daima alanda ve göstericilerin içerisindeydim. Biber gazlı müdahaleler oldu ancak hiçbir vakit şiddete dönüşmedi.
4 Ağustos Beyrut Limanı patlamasının yıl dönümü. 4 dakika boyunca bütün kiliselerden çan sesleri, bütün cami minarelerinden ezan sesleri yükselmesi için sosyal medyadan davet yapılıyor.
Dışarıdan bakıldığında Sünni, Dürzi, Şii, Hristiyan vesaire diye 18 farklı küme görülüyor.
Politikler de aslında hiçbir vakit birbirine karşı çoka kaçıp hudutları aşmadılar. Her vakit hudutlarını çok iyi biliyorlar. Çünkü siyasi kümelerin başındaki önderlerin tümü de iç savaştan, iç savaş sırasında cephelerde bulunmuş bireyler.
Hasebiyle şiddet, çatışma, savaş periyodunu çok iyi biliyorlar, onun acısının çok iyi farkındalar. Bu nedenle hiçbir vakit olayların şiddete dönüşmesine müsaade etmeyen de kendileridir aslında.
Hem vatandaş hem de siyasi başkanlar, iç savaş periyodundaki olayların, o acıların farkındalar. Ülkenin yine o denli bir duruma çekilmesine müsaade etmiyorlar; o manada olumlu bir istikameti var bütün aksiliklere karşın.”
NÜFUSA ORANLA EN FAZLA SURİYELİ MÜLTECİNİN SIĞINDIĞI ÜLKE
2011 yılında başlayan Suriye’deki iç savaş sonrası Lübnan, 1,5 milyon Suriyeli mülteciye kapılarını açtı.
O denli ki yaklaşık 1 milyona yakın mülteci sayısı bile ülke nüfusunun da yüzde 25’ine tekabül ediyor.
Mahmut Geldi, pek çok krizin yaşandığı ülkede mevcut aksaklıkların dahi giderilemediğine şu sözlerle değiniyor:
“Tabi ülkedeki kriz büyük. Şu anda Filistin mültecileri var, Suriye mültecileri var. Her gelen kriz, her çöken kurum yahut projenin yerine yenisi gelmiyor.
Beyrut Limanı’ndaki patlamanın yıkımı hala olduğu üzere duruyor, imara yönelik hiçbir adım atılmadı. Ülke büsbütün bahtına terk edilmiş diyebiliriz.“
BEYRUT LİMANI ÜLKE İKTİSADININ CAN DAMARIYDI
Lübnan’ı son periyotta ekonomik açıdan sarsan en büyük olay, Beyrut Limanı patlaması oldu.
Beyrut Limanı’ndaki patlamada maddi hasarın 15 milyar doların üzerinde olduğu varsayım ediliyor.
Patlama nedeniyle 300 bin kişi evsiz kaldı; bölgede lüks otellerin yüzde 90’ı kullanılamaz hale geldi. Binlerce konut ve ticari işletmede hasar meydana geldi.
Çünkü Beyrut Limanı, Doğu Akdeniz’in en büyük ve en işlek limanlarından biri olmasının yanı sıra Lübnan iktisadının de can damarıydı.
2017 yılı datalarına nazaran limandan elde edilen net kâr, 124 milyon dolardı.
PATLAMA SONRASI İZLENEN SİYASET
Beyrut Limanı patlaması sonrası gerçekleştirilen siyasi hareketlerle ülkenin durumunun daha berbata gitmesinin önüne geçildiğine Mahmut Geldi şu sözlerle dikkat çekti:
“Beyrut Limanı’ndaki patlamadan sonra aslında parlamento da çöküyordu, gerçekten Cumhurbaşkanı’na kadar uzanıyordu bahis. Lakin politikler çabucak çok şuurlu olarak, vakit kazanmayı çok iyi biliyorlar.
Patlamadan sonra vatandaş anında harekete geçip sokağa indi; 4 bakan, 9-10 milletvekili istifa etti ve bunlar tek tek istifalarını açıklıyorlardı. Saatler içerisinde bu oldu. 10 Ağustos günü milletvekili istifasında sayının 9’a, bakan istifa sayısının 4’e çıkması üzerine anında Başbakan çıkıp istifasını sundu ve bir yıldır o hükümet devam ediyor, bu teknikle vakit kazanmış oldular.
Hizbullah’ın başkanı Hasan Nasrallah, hükümetin istifasından bir gün sonra çıkıp konuşma yaptı. Konuşmasında devleti gaye gösteren bir teşebbüs vardı. Birileri vatandaşları kışkırtıyordu ve devleti çökertmeye çalışıyorlardı; Hasan Diyab’ın istifasıyla bunun önüne geçilmiş oldu. Bunu resmen açık açık söyledi. Siyasi hareketler konusunda çok yeterliler.”
DÖVİZ KURU EKONOMİYİ ZORA SOKUYOR
Öte yandan sabit döviz kuru rejiminin bulunduğu Lübnan, 2019 yılının sonları itibariyle önemli bir döviz sorunu yaşıyor.
Hal bu türlü olunca dolar bazlı işleyen ekonomik faaliyetlerde kıymetli problemler yaşanıyor.
Merkez Bankası’nın belirlediği resmi kur 1507, bankalardaki geçerli kur 3 bin 900 lira iken karaborsada dolar geçtiğimiz hafta 23 bin 300 lira üzerinden süreç gördü.
Döviz kurunun yol açtığı problemlere Mahmut Geldi, şu sözlerle işaret ediyor:
“Ürünlerde pahalılık kelam konusu. Dolar resmi kurda 1500 lira, kara borsada geçtiğimiz hafta 23 bin liraya çıktı ve şu anda 18 bin lira. Eserlerin yüzde 80-90’ı da ithal. Münasebetiyle önemli bir pahalılık var.
Maaşlarda hiçbir düzgünleştirme olmadı. 1,5 sene evvel 600-700 dolar maaşı olan bir devlet memuru, şu anda 60-70 dolar bile alamıyor yani. Ciddi bir pahalılık var fakat bir taraftan da bu son krizle birlikte orta katman kayboldu; yoksulluk hissesi arttı diyebiliriz.
Ekim 2019’dan beri, yani yaklaşık 2 yıldır vatandaş bankalardan parasını alamıyor. Vatandaşın parasına el konulmuş ve vatandaş hiçbir şey yapamıyor.
Evvelki ay Merkez Bankası bir açıklama yaptı; “1 Temmuz itibariyle vatandaş bankalardaki parasını 400 dolar olarak çekebilir; Lübnan parasıyla da 12 bin üzerinde çekebilir” şeklinde bir genelge yayınladı. Lakin 12-13 unsurdan oluşan bir muahede sundular, “bunu imzalarsan o parayı alırsın” dediler. “Karaborsadaki resmi kur vesaire kalksa bile ben bu biçimde paramı çekmeye devam edeceğim” halinde bir mutabakat imzalatmaya çalıştılar. Vatandaş vazgeçti ve şu anda hala kimse parasını çekmiş değil.
Hükümetin kurulmasıyla da çok bir şey değişmeyecek ancak en azından dolar 17-18 bindeydi, Hariri’nin vazifesi iade etmesiyle birlikte 23 bine çıktı; hükümet kurulamazsa belki dolar 30 bine çıkacak. Şu an marketlerde hiçbir eserin fiyatı yok. Bir eser alıyorsunuz 10 bin liraya, bir saat sonra 20 bin lira oluyor. Artık vatandaş durumu kestiremiyor ve maaşlarıysa hala doların fırlamadığı periyoda nazaran devam ediyor. Günün yarısı ya da haftada 3 gün çalışıyorlar, öteki günlerde farklı bir iş yapıyorlar ancak yeniden de yetmiyor.”
Dünyada borcu en fazla olan ülkeler ortasında yer alan Lübnan’da iktisat büyük ölçüde dışarıdan gelen sıcak paraya dayanıyor.
Haber7
