1 kilogram Domates ne kadara mal ediliyor, üreticinin elinden ne kadara çıkıyor? Personellik, ambalaj, işletme, vergi, nakliye, hamaliye masrafları ve kâr eklendiğinde tüketicinin karşısına çıkan Fiyat etiketi gerçekçi mi yoksa tezgâhlarda oyun mu var? Dünyaya ihraç edilen Antalya domatesinin seyahati farklı noktalarda yüzlerce dönüm üzerine konseyi çağdaş ve klâsik seralarda başlıyor. Üretici, farklı koşul ve şartlarda farklı cinste domates üretimi yapıyor. Domates deyince biz tek bir çeşit domates varmış üzere algılıyoruz ancak onlarca çeşit domates farklı fiyatlarda üretiliyor ve tüketicinin sofrasına sunuluyor. Klâsik diye tabir edilen domatesin kilogramının üreticiden çıkış fiyatı 4.5 TL (24.09.2021 tarihi itibariyle). Üretici elindeki domatesi hale götürüp komisyoncuya teslim ediyor. İşte fiyat seyahati bu noktadan sonra başlıyor…
ADIM ADIM FİYATLAR NASIL DEĞİŞİYOR
HALDE FİYATLAR NASIL DEĞİŞİYOR? (KİLOGRAM)
Personellik: 20 kuruş
Ambalajlama: 1 TL
İşletme masrafları: 40 Kuruş
Vergiler(Hal rüsumu): 4 Kuruş
Bu girdiler eklendikten sonra 1 kilogram domatesin bedeli 6 lira 145 kuruşa yükseliyor. Bu domates İstanbul haline gönderilirse kilogram başında 30 kuruş nakliye girdisi ekleniyor. Bu haliyle Antalya domatesi İstanbul haline 6 lira 45 kuruşa giriyor. Sonraki kademede 15 kuruş hamaliye ve 30 kuruş kâr ekleniyor. Bu süreçte domatesin bedeli yaklaşık 6 lira 90 kuruşa ulaşıyor.
PAZARDA VE MARKETTE DOMATES KAÇ TL’DEN SATILIYOR?
Şayet eser pazara gidecekse mevcut fiyata yol, tezgâh kirası ve işçi masrafı olarak 50 kuruş ekleniyor. Pazarcı da esere ortalama 1 TL kâr bedeli koyuyor. Sonuç: Kısmından 4.5 TL’ye yiyeceğimiz Antalya domatesi pazar tezgâhında 8.395 TL’ye satışa sunuluyor.
Şayet domates marketlere gidecekse hesaplama farklı sistemle yapılıyor. İstanbul halinden 6.895 TL’ye çıkan domatese kâr, fire ve genel masraflar (Yüzde 30) ekleniyor. Bu da mevcut fiyatı ortalama 2 TL arttırıyor. Buna yüzde 8 KDV de eklenince Antalya domatesinin market tezgâhındaki ortalama satış fiyatı 9.68 TL’ye ulaşıyor.
HAREKET ARTINCA SAYI DA YÜKSELİYOR
“Ürün hareket ettikçe fiyatı artıyor” diyen Antalya Ticaret Borsası (ATB) İdare Şurası Lideri Ali Çandır, Antalya domatesinin fiyat seyahatini Hürriyet’e şöyle kıymetlendirdi: “Sadece domates için değil, birçok eser için bu tablo geçerli. Piyasanın denetlenmesi elbette değerli fakat kesin tahlil için sistemin tamamında temelden değişiklikler yapılmalı. En değerli şey piyasa şeffaf hale gelmeli. Şu anda birçok eser hal dışında süreç görüyor. Bu büyük bir sorun. Ayrıyeten üretici Üretim için gerekli her şeyi hasat sonu vadeli alıyor. Bu da üretim maliyetini artırıyor. Bu sorunu lakin organize bir yapı ile çözebiliriz. Kamu, düzenlemeli, izlemeli, denetlemeli ve iyileştirmelidir.
YENİ MERKEZLER KURULSUN
Eser toplama, sürece, depolama ve nakliye süreçleri üretim merkezli kümelenmeyle yapılmalı. Biz istiyoruz ki üretici işe toplu tedarikle başlasın, standart ve planlı bir üretim yapsın ve pazarlasın. Bunun içinde üretici bölgelerinde dünya standartlarında uygun bir biçimde satışa hazır bir hale getirilecek merkezler kurulsun. Kurulcu, tüccar, market zincirleri online ortamda eseri ederinden alsın ve pazarlasın. Bunun için de kamu projelendirme ve finansmanını yapma vazifelerini üstlensin. Yani bu merkezlerin heyetimi ve fonksiyonel bir biçimde yürütülmesinde inisiyatif alsın. Eser fiziki olarak bir kere hareket etsin, soğuk zincir bozulmadan yer değiştirsin.”
HERKES ŞİKÂYETÇİ
Gerek üretici gerek bu işin ticaretini yapanların da bu durumdan şikâyetçi olduğunu belirten Çandır, “Üretici daha fazla gelir elde etmek istiyor. Ancak üretim dışındaki katma kıymet yaratılan kademelerin hiçbirinde yer almıyor, alamıyor. Yıllardır kurulcu ve tüccarlarla kurmuş olduğu bağ sayesinde üretim için emeğini koyuyor fakat çoklukla işin maliyet kısmında olamıyor” diye konuştu.
ARTIŞLARIN ÖNLENMESİ İÇİN DAL TEMSİLCİLERİNDEN 8 UNSURLUK TEKLİF
1- Kesimin girdi maliyetlerini, rakip ülkelerin muadil gerçek girdi fiyatlarıyla uyumlu hale getirmeliyiz.
2- Ziraî tedarik sistemini devletin düzenleyeceği bir platform üzerinden ortaklaşa karşılayacak hale dönüştürmeliyiz.
3- Kesimdeki kayıpları ve verimsizlik kaynaklarını minimize edecek bir paha zinciri kurgulamalı ve uygulamalıyız. Bunun için devlet, belli üretim merkezlerinde üretici örgütler vasıtasıyla hasat, sürece ve depolama üniteleri oluşturmalıdır. Soğuk zincir lojistiği bu kıymet zinciri ile bütünleşik çalışmalıdır.
4- Ziraî dayanaklar; en az bir dönem, ortalama üç dönemlik planlamayla evvelce açıklanmalı ve her dönem başında işin yapılma oranına nazaran ödenmeye başlanmalıdır.
5- Örtüaltı ve meyve üretimi üzere özellikli üretim faaliyetlerinin yapısına uygun destekleme siyasetleri uygulanmalıdır. Tarım toprakları odunsuz ve tam müdafaa altına alınmalı, mevcut hazine yerleri kesimde en az 5 yıllık deneyime sahip üreticilere uygun şartlarla kullandırılmalıdır.
6- Yaş meyve zerzevat dalı başta olmak üzere ziraî eser ticaretinde kayıtlı olmaya, şeffaflığa ve izlenebilirliğe özel kıymet verilmelidir. Böylelikle spekülatif ve manüpilatif faaliyetlerin önüne geçmek mümkün olur.
7- Hal Kayıt Sistemi, dalın ticaretinde yüklü değere sahip olmalıdır. Mevcut durumda bu oran yaklaşık yüzde 30 civarındadır ve piyasayı aktifleştirmek bakımından yetersizdir.
8- Dalın ticaretindeki kayıtlılık ve şeffaflık; kapsayıcı ve yüklü yeni bir hal kanunuyla sağlanmalıdır. Buna nazaran haller bedel zinciri ve tedarik zinciriyle entegre çalışmalıdır. Yani bu anlayışla hal sayısı üretim ve tüketim bölgeleri yüklü olarak mevcut duruma nazaran arttırılmalıdır. Başka taraftan kayıtlılığı ve şeffaflığı artırabilmek için e-fatura uygulaması ile hal bildirimleri uyumlu hale getirilmelidir.
TARLADAN MARKETE YAŞANAN YÜKSELİŞ
Haber7
