Osmanlı coğrafyasında 17. yüzyılda farklı el personelliği metotlarıyla sanat yapıtına dönüşen tespihler günümüz kültüründe de yerini koruyor. Çeşit çeşit değerli taşlardan üretilen rengarenk, irili ufaklı tanelere sahip tespihlere en büyük ilgiyi bilhassa koleksiyonerler ve meraklıları gösteriyor. Üretimi cinsine nazaran bazen bir hafta, bazen bir yılı bulan tespihler, halk ortasında gündelik ömrün vazgeçilmez modüllerinden biri olarak görülüyor. Sipariş yordamı tespih yaptırmak isteyen birtakım vatandaşlar, tespihlerinin “uğurlu” gördükleri ya da “özgün” denilen taşlarla dizilmesini istiyorlar. Ustalık yapıtı sayılacak kimi tespihler koleksiyoncularca koruma edilirken, birtakımı da Hilye-i Şerif ve Tesbih Müzesi’nde sergileniyor.
OSMANLI’NIN MEŞHUR USTALARININ ELLERİNDEN ÇIKTILAR
Osmanlı’da periyodunun meşhur tespih ustalarından Topuzun Halil Usta, Beylerbeyli Galip Başşaka, Tophaneli İsmet, Yasar Konutçu, günümüz ustalarından Zekai Şenyurt, İmdat Kalaycı, Hüseyin Çelik, İbrahim Özgen, Cem Bülbül, Sinan Bülbül, Bahri Bülbül, Yusuf Bingöl, Hanefi Özbek, Harun Ovat, Mustafa Cezmi Yağmur, Serhat Tekin, İbrahim Çerci, Yusuf Çerci, Ömer Lider Cankurtaran, Adnan Tolga Çelik, Abdullah Öner, Hüseyin Küçüközdemir, Cuma Fırat Kayabaşı, Dede Emrah, Bedri Aslantaş, Yusuf Özgen (rahmetli), Mustafa Ünver (rahmetli) ve Bülent Dölen (rahmetli) üzere çok sayıda ustanın elinden çıkan tespihler koleksiyonerlerin değer gösterdiği eserler ortasında yer alıyor.
“USTA SAYISI ÇOĞALDI”
Ağabeyi İmdat Kalaycı üzere meslekte ismini duyuran Feyzullah Kalaycı, babasından devraldığı tespih imalatı ve materyal tedariki mesleğini 26 yıldır sürdürdüğünü söyledi. Ağabeyinin de tespih ustası olduğunu belirten Kalaycı, tespihin cet yadigarı olarak gelecek jenerasyonlara aktarıldığına vurgu yaptı. Mesleğe başladığında Türkiye’de tespih materyallerinin pek bilinmediğini aktaran Kalaycı, “Geyik boynuzu nedir, mamut dişi nedir, kehribar nedir, damla nedir pek bilinmiyordu. Usta sayısı çok azdı, artık usta sayısı fazlalaştı, imalat da koleksiyonerlerin sayısı da arttı.” dedi.
“MALZEME İÇİN HİÇBİR CANLIYA ZİYAN VERMİYORUZ”
Tespih gereçlerini ülke ülke dolaşarak kendisinin satın aldığını, doğal ağaç ve gereçlerin dışında ölmüş hayvanların kabuklarını da kullandıklarına değinen Kalaycı, tespih materyali için hiçbir canlıya ziyan vermediklerinin altını çizdi. Kalaycı, “Mesela biz şu an fildişi yapamıyoruz. Niçin yapamıyoruz? Hayvanları katlediyorlar, malzemeyi elimize almak istemiyoruz. Lakin nedir, çok evvelden kalan bir nesnedir, alıp kesip tespihini yapıyoruz. Mamutta o sorun yok. 56 kilogramlık Mamut dişini Sibirya’dan getirmek nasip oldu. Hala şu anda burada bir ağabeyimizin müzesinde duruyor. Bir tek modül 56 kilogram. Çok hoş tespihi oluyor. Osmanlı’da süsleme sanatında da çokça kullanılmış.” sözünü kullandı.
BİR TESPİH ORTALAMA İKİ GÜNDE YAPILIYOR
Kalaycı, en çok tercih edilen tespihin damla kehribar olduğunu lisana getiren Kalaycı, “Tespihin materyaline nazaran personelliği değişiyor. Mesela bir miski amberi yapması çok sıkıntı, haftalar sürebiliyor. Lakin bir mamut dişini yapmak çok daha kolay. Bir kehribar kırılgansa çok uzun sürüyor, biraz güç yapılıyor. Kırılgan değilse biraz daha kolay yapılıyor lakin çok süratli yapılan bir şey değil. Mesela bir taşı tespihe çevireceğiz, ölçmesi, biçmesi, hesaplaması, yapması vakit alıyor. Bir tespihin üretimi ortalama bir iki gün sürüyor.” diye konuştu.
MEMLEKETİMİZDE 300-500 YILLIK TESPİHLER VAR
Erkeklerin yanı sıra bayanların da aksesuar (kolye, bileklik gibi) olarak tespihe ilgi gösterdiğini kaydeden Kalaycı, “Osmanlı’da ‘kuka’ adeti vardı. Herkes kefen parası diye kuka tespih biriktirirdi. Bizim köyde vardı o adet, birtakım yörelerde de var. Kişi öldüğü vakit tespihi satılırdı, cenaze masrafları, kefen parası o tespihten karşılanırdı. Benim şu anda babamda dedesinden kalan kuka tespih var. Memleketimizde 300-500 yıllık, bizlerin ve koleksiyonerlerin elinde var.” değerlendirmesini yaptı. Kalaycı, başta Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan olmak üzere çok sayıda siyasetçiye ve bürokrata tespih yaptıklarını kelamlarına ekledi.
“NESİLDEN NESİLE AKTARILMIŞ BİR KÜLTÜR”
Koleksiyoncu Mehmet Çebi de koleksiyon tutkusunun 35 yıl evvel başladığını, “sanat eseri” sayılabilecek birinci tespihini 1986 yılında Beyazıt Çınaraltı’nda oluşturulan mezatta aldığını söyledi. O periyotta ağaçtan yapılan tespihleri tercih ettiğini anlatan Çebi, tespihle birlikte çizgi sanatlarına da ilgi duymaya başladığını belirtti. Bugüne kadar aldığı tespihleri satmadığını, birçoklarıyla Hilye-i Şerif ve Tespih Müzesini kurduğunu lisana getiren Çebi, yaklaşık 7-8 bin tespihi bulunduğunu, yurt dışındaki müzayedelerden bile tespih aldığını aktardı. Gereç kalitesi ve onu yapan ustanın tespihin pahasını oluşturduğunu kaydeden Çebi, mors balığı dişi, balina dişi, fildişi, gergedan boynuzu, kaplan tırnağı üzere her çeşit materyalden yapılmış tespihe sahip olduğunu tabir etti. Türkiye’de tespihe ilginin fazla olduğuna vurgu yapan Çebi, “Bizim geleneğimizde tespih kültürü diye bir şey var. Bu yıllardır oluşmuş, kuşaktan nesile aktarılmış bir kültür. Çocuk babasının elinde tespihi gördüğü vakit tespihe karşı bir sempatisi oluşuyor.” dedi.
“EN DÜZGÜN TESPİH ALLAH DENİLEN TESPİHTİR”
Tespihin manevi tartısının da bulunduğuna değinen Çebi, “Cenabıhakk’ın zikirleri olarak da çok kıymetli ve değerli bir yeri var. Bana birçok arkadaş soruyor, ‘En iyi tespih hangisi?’ diye. Ben de diyorum ki ‘En iyi tespih Allah denilen tespihtir.’ Gereci şudur budur, tespih sonuçta bir şeyin aracısıdır. Allah’ı hatırlamanın, Allah’ı zikretmenin aracısıdır tespih.” değerlendirmesini yaptı.
KONUT FİYATINA SATILAN TESPİHLER VAR
Koleksiyonunda 30-40 bin dolar bedelinde tespihlerin bulunduğuna dikkati çeken Çebi, “Çok iyi 3-5 tespihin fiyatına İstanbul’un değişik semtlerinde daire alabilirsiniz. Çok değerli tespihler var fakat siz 5 milyon, 10 milyon, 50-100 milyon dolar edecek tespih de yaptırabilirsiniz. Nasıl yaptırırsınız? Her biri çok üst kalitede pırlanta taşlardan oluşan, her küçük taşı da 5-10 karat olan taşları getirip bir tespihin üzerine işletebilirsiniz. Lakin o tespih değil, öteki bir şey. Mücevher alanına girer. Yani genelde tespih piyasası ana materyalin değeri, onu işleyen sanatkarın kalitesi ve üstünde uğraşırken verdiği emekle ortaya çıkıyor.” diye konuştu.
Haber7
