Demokratların adayı Joe Biden ile yarışan ABD Lideri Donald Trump, Beyaz Saray’daki birinci dört yıllık periyodunu artık tamamlamak üzere. Milletlerarası münasebetlerde birçok kırılma anının altına imza atan Trump idaresinin dört yıl boyunca dış siyaset konusunda değerli gündem hususlarından biri de Türkiye ile olan münasebetler oldu.
Birçok uzman isim iki ülke ortasındaki alakaların Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Lider Trump ortasında gelişen ferdî dostluk sayesinde muhakkak bir çizgide ilerlediğini savunsa da, geride bıraktığımız dört yıllık süreçte Türk-Amerikan münasebetleri vakit zaman tarihin en makûs süreçlerini yaşadı.
İşte Donald Trump’ın dört yıllık başkanlık sürecinde Türk-Amerikan ilgilerinin durumu ve yaşanan kıymetli olaylar:
1. S-400 HAVA SAVUNMA SİSTEMLERİ
ABD Lideri Donald Trump devrinde Türk-Amerikan bağlarının kıymetli gündemlerinden biri de, Türkiye’nin Rusya’dan satın aldığı S-400 hava ve füze savunma sistemleri oldu.
Türkiye’nin şimdi satın alma evresindeyken, Washington’dan şiddetli itirazların yükseldiği S-400 füzeleri itirazlara karşın Türkiye’ye geldi. Washington bu sefer de füzelerin aktive edilmemesini talep etse de, kriz yaratan füzeler ABD seçimlerine kısa bir mühlet kala faal edilerek test edildi.
Amerikan kongresi, S-400 füzelerine ait Türkiye’ye yaptırım hazırlığı içerisine girerken, Türkiye’nin ABD’den satın aldığı F-35 savaş uçaklarının teslimatı gerçekleşmedi. Cumhurbaşkanı Erdoğan, ABD’den gelen yaptırım tehditlerine, “Kiminle dans ettiğinizin farkında değilsiniz. Yaptırımın neyse geç kalma” sözleriyle karşılık verdi.
Sonuç olarak uzun bir müddettir Türkiye-ABD bağlantılarında yaşanan S-400 krizi Trump’ın birinci dört yıllık periyodunda tahlilsiz kaldı. Daha evvel S-400 konusunun Obama periyodunda Türkiye’ye Patriot füzelerinin satılmamasının bir sonucu olduğunu belirten ve Türkiye’yi haklı bulduğunu tabir Trump bir sefer daha lider seçilmeyi başarırsa, Türkiye klasörünün en kıymetli gündem unsuru olarak S-400 hava ve füze savunma sistemlerini görmeye devam edecek.
2. KRİZ YARATAN RAHİP: ANDREW BRUNSON
Türk-Amerikan ilgilerinde yalnızca Trump devrinin değil, tahminen de tarihin en çalkantılı süreçlerinden biri, ABD’li rahip Andrew Brunson’ın Türkiye’de tutukluluğu nedeniyle yaşandı. Aralık 2016’da, 15 Temmuz soruşturmasındaki bir kapalı şahidin sözü üzerine FETÖ ve PKK teması ve casusluk suçlamalarıyla tutuklanan rahip Andrew Brunson, Trump’ın başkanlık periyodundaki önceliklerinden biri oldu.
Yurt dışında tutuklanan Amerikan vatandaşlarını ülkelerine geri döndürmeyi öncelikli siyasetlerinden biri olarak belirleyen Trump idaresi, mevzuyu birinci defa Mayıs 2017’de Washington’da gerçekleşen Trump-Erdoğan görüşmesinde masaya getirdi. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın kamuoyu önünde mevzuya ait birinci yanıtı ise Eylül 2017’de geldi. Erdoğan, Beştepe’de yaptığı konuşmada, “Diyorlar ki, papazı bize verin. Bir papaz da sizde var. Siz onu bize verin biz de onu yapalım yargıda gereğini size verelim” sözleriyle FETÖ elebaşı Gülen ile rahip Brunson’ın takas edilmesi fikrini gündeme getirdi.
Bir sonraki yılın nisan-mayıs ayları ise bağlarda Brunson gündemiyle geçildi. ABD’li rahibin tahliye taleplerinin reddedilmesinin akabinde Trump, “Brunson pak. O casus ise ben ondan da casusum” açıklamalarını kullandı.
Karşılıklı yapılan açıklamaların akabinde 25 Temmuz’da Andrew Brunson sıhhat sıkıntıları münasebet gösterilerek konut hapsine alındı. Lakin ABD’den gelen açıklamaların tonu düşmedi. 26 Temmuz’da evvel Mike Pence akabinde da Trump’tan peş peşe açıklamalar sert açıklamalar geldi. Pence, “Brunson’u çabucak hür bırakın ya da sonuçlarına katlanmaya hazır olun” tabirlerini kullanırken, Trump ‘geniş çaplı yaptırımlar’ tehdidinde bulundu.
ABD yaptırımlarının birincisi 1 Ağustos 2018’de geldi. ABD idaresi İçişleri Bakanı Soylu ve Adalet Bakanı Gül’ün malvarlıklarını dondurma ve ABD’ye girişlerini kısıtlama kararı aldı. İkinci yaptırım kararı ise 13 Ağustos’ta geldi. Lider Trump, Türkiye’ye yönelik çelik ve alüminyum gümrük vergilerinin iki katına çıkarıldığını duyurdu. Peş peşe açıklanan yaptırımlar Türkiye iktisadı ve piyasalarda şok tesiri yaratırken, Ankara ABD’nin yaptırımlarına mütekabiliyet temelinde karşılık verdi.
Brunson krizi, ABD’li rahibe uygulanan mesken hapsinin 12 Ekim günü kaldırılmasıyla son buldu. Brunson, kısa müddet içerisinde Türkiye’yi terk ederek ABD’ye dönerken, döner dönmez Beyaz Saray’da ağırlandı. ABD Lideri Trump, Brunson’ın hür bırakılmasından ötürü Cumhurbaşkanı Erdoğan’a teşekkür etti.
3. HALKBANK VE REZA ZARRAB
Trump periyodunda Türkiye-ABD münasebetlerinde uzun bir müddet gündemi meşgul eden hususlardan biri de Halkbank davası oldu.
İran asıllı Türk vatandaşı Reza Zarrab’ın Halkbank üzerinden ABD’nin İran’a yönelik yaptırımlarını deldiği teziyle ABD’de açılan davada, Zarrab savcılıkla işbirliğine gitmeyi kabul ederek şahit sandalyesine geçti. Davanın tek sanığı olan Halkbank Genel Müdür Yardımcısı Mehmet Hakan Atilla, dava sonucunda 32 ay mahpus cezasına çarptırıldı.
Halkbank davasının, Erdoğan-Trump görüşmelerinde de pek çok sefer gündeme geldiği tez edildi.
Eski Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Danışmanı John Bolton, misyonundan ayrıldıktan sonra yazdığı kitapta Halkbank davasıyla ilgili olarak; “Mayıs 2018’de Türk Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Trump’a, İran yaptırımlarını ihlal nedeniyle New York Güney Bölgesi Savcılığı tarafından soruşturulan bir Türk firmasının hatasız olduğunu tez eden kısa bir not gönderdi. Trump, Erdoğan’a hususla ilgileneceğini, Güney Bölgesi savcılarının kendi adamları olmadığını, Obama’nın adamları olduğunu, onların yerini kendi adamları aldığında sorunun çözüleceğini söyledi.” tabirlerini kullandı.
Geçtiğimiz günlerde New York Times’ta yayınlanan haberde ise, Trump’ın Türkiye’nin talebi üzerine uzun bir müddet boyunca Halkbank davasını durdurmak için çalıştığı sav edildi.
4. SURİYE’YE OPERASYON VE MEKTUP KRİZİ
Türk-Amerikan ilgilerinin yumuşak karnı olan Suriye İç Savaşı’nda iki taraf ortasında kriz beklentisine neden olan kıymetli gelişmeler ortasında elbet Türkiye’nin Suriye’ye yönelik düzenlediği hudut ötesi operasyonlar da yer aldı.
Birinci olarak Münbiç’in batısında yer alan bölgelere yönelik Fırat Kalkanı ve Zeytin Kolu operasyonlarını gerçekleştiren Türkiye akabinde, ABD muhafazasındaki YPG’nin denetim ettiği Münbiç’in doğusundaki bölgelerin örgütün denetiminde daha fazla kalamayacağını ve bölgeye yönelik bir askeri harekat yapılacağını sesli bir biçimde lisana getirdi.
14 Aralık 2018’de Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Lider Trump ortasında yapılan telefon görüşmesi, Trump devrinde Türk-Amerikan münasebetlerine damga vuran olaylardan biri oldu. ABD medyası görüşme sırasında Erdoğan’ın Trump’ı Suriye’den çekilmeye ikna ettiğini yazarken, Trump görüşmeden bir mühlet sonra yaptığı paylaşımda “Cumhurbaşkanı Erdoğan, Suriye’de IŞİD’den geriye ne kaldıysa yok edeceği bilgisini verdi…ve o bunu yapabilecek biri, üstelik Türkiye Suriye’nin ‘kapı komşusu’ olmalı. Askerlerimiz meskenlerine dönüyor!” tabirlerini kullandı.
Trump bununla birlikte ABD askerlerinin Suriye’den çekilmesini öngören kararnameyi de imzaladığını bildirdi.
Lakin Amerikan askerlerinin Suriye’den çekilmesi hiçbir vakit tam manasıyla gerçekleşmedi. Uzayan sürecin akabinde bu sefer Ekim 2019’da, Türkiye’nin Münbiç’in doğusuna yönelik Barış Pınarı Harekatı başladı.
ABD Lideri Donald Trump’ın harekatın başladığı gün Cumhurbaşkanı Erdoğan’a yazdığı mektup da Türk-Amerikan ilgileri tarihine geçecek nitelikteydi. Türkiye’nin askeri operasyonuna yeşil ışık yakmadığını göstermek isteyen Trump mektubunda, “Sayın Cumhurbaşkanı, gelin iyi bir muahede yapalım! Binlerce kişinin öldürülmesinden sorumlu tutulmak istemezsiniz ve biz de Türk iktisadını mahvetmekten sorumlu olmak istemeyiz ve bunu yaparız. Size bunun bir örneğini Pastör Brunson olayında yaşatmıştım.” sözlerini kullandı.
Trump’ın mektubu, “Eğer bu işi gerçek ve insani bir halde yaparsanız tarih de sizi iyi muharrir. Şayet iyi şeyler olmazsa, sizi sonsuza dek daima bir şeytan olarak görürler. Sert adamı oynama. Aptallık etme! Seni sonra arayacağım” ifaleriyle son buluyordu.
Mektup ve mektupta Trump’ın kullandığı lisan uzun bir müddet boyunca konuşulurken Ankara, mektubun Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından reddedilerek çöpe atıldığı tarafında açıklamalar yaptı ve mektubu ‘diplomatik nezaketten yoksun’ olarak niteledi.
5. YPG’YE GÖNDERİLEN SİLAHLAR
Suriye’de neredeyse 10 yıldır devam eden kanlı iç savaş başladığında Beyaz Saray’daki başkanlık koltuğunda hala Barack Obama oturuyordu. Ülkedeki iç savaşın istikrarları 10 yılda sayısız defa değişti, ABD’de iki kere başkanlık seçimi yapıldı, Türkiye’nin savaştaki rolü ve siyaseti vakitle değişim gösterdi.
Fakat Türkiye-ABD ilgilerinde, Suriye İç Savaşı’nın oynadığı değerli rol yıllar boyunca devam etti. Washington’ın Obama periyodunda başlayan, Suriye’de YPG’yi destekleme siyaseti Trump devrinde de devam etti. ABD idaresi PKK uzantısı örgüte tırlar dolusu ağır silah ve mühimmat gönderdi, örgüt ögelerini yıllar boyunca Suriye’de eğitti.
Bu durum Ankara-Washington çizgisinde bağlantıların gerilmesine yol açtı. Trump idaresinin vazifede olduğu 4 yıllık mühlet boyunca her üst seviye görüşmede bahis gündeme geldi lakin her iki taraf da bu husustaki siyasetinde bir değişikliğe gitmedi.
Kaynak: Habertürk
Haberler.com
