Yaklaşık 5 bin yıl evvel kurulan ve ismini Hint-Avrupa lisanlarında “üç” manasına gelen “three” sözünden alan İzmir‘in Tire ilçesindeki tarihi mescitler, ziyaretçilerini adeta Osmanlı ve beylikler periyoduna götürüyor.
Tire, tarihi yapılarından mutfağına kadar birçok alanda farklı kültürlerin etkileşiminin, müsamahanın örneklerini bugüne taşıyan yapısıyla dikkati çekiyor.
Hitit, Frigya, Lidya, Pers, Roma ve Bizans devletlerine mesken sahipliği yapan ilçede, 13. yüzyılda Aydınoğulları Beyliği ile Türk egemenliği başladı. 1426’da Osmanlı Devleti’ne geçen Tire, Müslümanların hakimiyetiyle kent hayatına ilişkin birçok yapıta sahip oldu.
İlçede, bilhassa Osmanlı vaktinde yapılan mescitler, periyotlarına ilişkin izleri taşıyor.
56 caminin 50’si tarihi
Birçok doğal felakete, savaşa karşın yüzyıllardır ayakta kalan asırlık ibadethaneler, yapılan onarım çalışmalarının akabinde eski görünümüne kavuştu.
Doğal hoşlukları, her salı düzenlenen pazarı, süt eserleri ve tarihi kıymetleriyle bilinen Tire ilçe merkezinde ayakta olan 56 caminin 50’si, Osmanlı ve Beylikler periyoduna ilişkin.
Bunlardan en değerlisi “Yavukluoğlu” olarak da bilenen Yoğurtluoğlu Külliyesi (Camisi), Yavukluoğlu Mehmet Beyefendi tarafından yaptırıldı.
Cami, rasathane, imarethane, medrese, şadırvan ile kabristandan oluşan ve mimarisiyle dikkat çeken külliye, büyük bir onarım çalışmasının akabinde 2005 yılında yine ibadete açıldı.
Osmanlı mimarisinin en hoş örneklerinden biri olan, o devirde çok kıymetli ilim ve devlet adamları yetiştiren Yoğurtluoğlu Külliyesi, ziyaretçileri kendine hayran bırakıyor.
Halk ortasında “Yahşi Beyefendi Camisi” olarak bilinen Yeşil İmaret Mescidi ise yeni Aydın Sancağı’nın birinci beyefendisi Halil Yahşi Beyefendi tarafından 15. yüzyılda yaptırıldı.
Anadolu’da birinci yarım kubbe denemelerinin yapıldığı eser olması bakımından ehemmiyet taşıyan camiyi yaptıran Halil Yahşi Bey’in, yapının vakfiyesinde “Bu vakfiye yıkılırsa 2, 3, 4 sefer da olsa tekrar yapılacaktır.” şartını koyması dikkati çekiyor.
2. Selim devrinde yaptırılan Yeni Cami ise Tire’deki mescitler ortasında kesme taşlardan yapılan tek eser. Süslemeleriyle Osmanlı yükselme periyodunun seçkin örneklerinden olan Yeni Cami’nin bahçesinde birinci bağımsız hastane olan “Gureba Hastanesi” bulunuyor.
Şadırvan, medrese, hamam üzere yapılardan oluşan kıymetli yapıtlardan Yalınayak Mescidi ise Sadrazam Ferhat Paşa’nın oğlu Hasan Çavuş tarafından yaptırıldı.
Külliye planının Mimar Sinan tarafından çizildiği belirtilen caminin avlusundaki çınar ağacı, “Tire’de cami, zaviye, medrese ve hamam önlerinde kesinlikle bir çınar ağacı bulunur.” kelamını destekliyor.
Kara Kadı Necmettin, Lütfi Paşa, Kadızade, Mehmet Paşa, Hafsa Hatun üzere mescitler de ilçede ön plana çıkıyor.
Ege Bölgesi’ndeki turizm hareketliliğinden daha fazla hisse almak isteyen Tire’de, ecdat yadigarı mescitler buna kıymetli katkı sunuyor.
“5-10 metre aralıklarla mescitler görürsünüz”
Tarihçi muharrir Munis Armağan, Tire’nin hem pozisyon hem de hane sayısı prestijiyle devrin en kıymetli kentlerinden olduğunu söyledi.
Osmanlı Devleti periyodunda sancak merkezi olan ilçeye, yaklaşık 400 yıl boyunca İzmir, Aydın, Alaşehir, Çeşme, Salihli üzere yerlerin bağlı olduğunu belirten Armağan, “Tire’de bu periyotta darphane yapılmış. Fatih devrindeki bakır paralar buradan çıkma. Yani kentin gelişmişliği her türlü imkan sağlamış. Kervansaraylar, çok sayıda hamam, kütüphane, medreseler, her türlü varlıklı. Ayrıyeten insanları da çok değerli. 2. Murat periyodunda saraydaki en kıymetli devlet adamları Tirelidir.” dedi.
Munis Armağan, Tire’nin camileriyle de ön plana çıktığını tabir etti.
Daha evvelce Tire’de zaviye olduğunu anlatan Armağan, kelamlarını şöyle tamamladı:
“Yerleşim sağlandıkça mescide dönüşüm başlamış. Birçok zaviye de minare eklemesiyle mescide dönüştürülmüş. Evliya Çelebi de bunlardan kelam eder. Çok sayıda tarihi cami var, ‘camiler kenti’ denmesi de ondandır. Fatih vaktinden itibaren Tire’de cami zenginliği doğar ve 16. yüzyılda zenginleşir. Harika bir cami olgusu çıkar ortaya. İlçede 5-10 metre aralıklarla mescitler görürsünüz. Sanatsal ve mimari istikametiyle ön plana çıkanlar da var. Yeşil İmaret, birçok taraftan ele alınması gereken bir eser. Yoğurtluoğlu Külliyesi de çok varlıklı olduğu üzere, halk ortasında 40 köyün buraya inip yemek yediği söylenir. Kara Kadı Külliyesi çok özeldir. Kurt ve Doğancan Zaviyesi okullaşma sürecinin bir örneği. 2. Abdülhamid’in Tire köylerinde yaptırdığı mescitleri var, külliye planıyla yapılmış. Tire her yapıtıyla incelenmeye kıymettir. Bunların korunması gerekiyor.”
Kaynak: AA
Haberler.com
