İngiltere’de 85 yaşındaki böbrek hastası Colin Horseman, hastanede koronavirüse yakalandı. Teneffüs aygıtına bağlandıktan birkaç gün sonra da hayatını kaybetti.
Aslında yalnızca üç hafta evvel Pfizer-BioNTech’in aşısının birinci dozunun vurulduğu birinci hastalardan biriydi.
Ölmeden iki gün evvel ise aşının ikinci dozunu almasının vakti gelmişti.
Kızamık, kabakulak, kızamıkçık üzere birçok hastalığın aşısı aslında bir dozdan sonra işe yaramaya başlıyor.
Aşıların birinci dozlarını olmayanların yüzde 40’ı bu hastalıklara karşı korunmuyor, ikinci doz aşıyı olanlarda ise bu oran yüzde 4.
Bütün aşı döngüsünü tamamlamayanların yaşadığı yerlerde kızamık salgının başladığı görüldü.
İngiltere’de Imperial College London’dan bağışıklık profesörü Danny Altmann, “İkinci dozun bu kadar hayati görülmesinin nedeni bağışıklık sisteminizin ince ayarını yapmasından kaynaklanıyor” diyor.
Aşıyla bağışıklık nasıl kazanılıyor?
Bağışıklık sistemi birinci defa bir aşıyla karşılaştığında iki değerli beyaz kan hücresini etkinleştiriyor.
Öncelikle antikor üretmekle vazifeli olan plazma B hücreleri harekete geçiyor lakin bunlar çok kısa ömürlü hücreler. İkinci doz olmadan birkaç hafta içinde düşüşe geçiyorlar.
Daha sonra da belli bir patojeni bularak bunu öldürmekle misyonlu olan T hücreleri etkinleşiyor.
Bu T hücrelerinin kimilerinin hafızası on yıllarca yıl tesirli olabiliyor; o yüzden birtakım aşılar ömür uzunluğu bağışıklık sağlıyor. Fakat bu hücreler genel olarak ikinci doza kadar ortaya çıkmıyor.
İkinci doz, bedeni bağışıklık sistemini harekete geçiren antijenlerle tekrar tanıştırmak manasına geliyor.
Altmann, “İkinci dozu da aldıktan sonra T hücreleri daha yüksek frekansta bir hafızaya sahip oluyor; bu da B hücrelerinin hafıza havuzunun genişlemesi demek. Daha kaliteli antikor üreteceklerdir böylece” diyerek süreci açıklıyor.
İkinci dozla birlikte evvelki dozdan kalan B hücreleri süratle bölünerek yüksek sayıda hücre oluşturuyor, böylelikle bedeninizde oluşan antikorların ikinci sefer yükselmesi sağlanıyor.
İkinci doz, B hücrelerinin olgunlaşmasını da sağlıyor. En iyi alıcısı olan olgunlaşmamış hücreler seçilerek muhakkak bir patojene bağlanmaları gerçekleştiriliyor.
Bu süreç şimdi daha beyaz kan hücrelerinin üretildiği kemik iliğinde bulundukları müddette gerçekleşiyor, daha sonra da dalağa ilerleyerek gelişimlerini tamamlıyorlar.
Böylelikle B hücrelerinin hem sayısı artıyor hem de amaç aldıkları antikorlar daha iyi odaklanmış oluyor.
Bu sırada T bellek hücreleri ise süratle çoğalıyor. Bu hücrelerin şimdiden pandemi sırasında kıymetli bir rol üstlenerek kimi bireyleri Covid-19’dan koruduğu düşünülüyor.
Her ne kadar Covid-19’a neden olan koronavirüs Aralık 2019’dan beri ortalıkta olsa da, T bellek hücrelerinin gribe neden olan virüs üzere öteki koronavirüsleri daha evvel gördüğü ve böylelikle Covid-19’un tanınmasını sağladığı aktarılıyor.
Her bir Covid-19 aşısının tek dozu ne kadar tesirli?
İngiliz hükümeti bütün aşıların ikinci dozunu 3-4 haftadan 12 haftaya çıkardığı için bu sorunun karşılığı çok değerli.
Öte yandan Rusya, Sputnik V aşısının tek doz olacak versiyonu Sputnik-Light üzerinde çalışıyor.
Pfizer-BioNTech
Pfizer’in Aralık 2020’de açıkladığı bilgiye nazaran Pfizer-BioNTech aşısı birinci dozdan sonra yaklaşık yüzde 52 tesirli.
Aşının üçüncü faz çalışmalarında yer alan 36.523 iştirakçiden toplanan bilgilere nazaran plasebo alan gruptakilerden 82’si, aşı olan gruptakilerden 39’u Covid-19 semptomları geliştirdi.
Birinci aşıyı olduktan sonraki 12 güne kadar bağışıklık gelişmiyor.
İkinci doz alındıktan sonra hastalığa karşı muhafaza oranı bir haftanın akabinde yüzde 95’e çıkıyor.
İkinci iddia ise aşının aktifliğini farklı bir biçimde hesaplayan İngiltere’nin Aşı Komitesi’ne (JCVI) ilişkin.
Komite, enfeksiyon sayılarına dair dataları ele almak yerine birinci doz alındıktan sonraki 15. ve 21. günler ortasındaki sürece bakmayı tercih etti; böylelikle aşının aktifliği yüzde 89 olarak hesaplanıyor. Aşının aktiflik oranı şimdi tesir göstermeden evvel görülen enfeksiyon sayılarıyla bozulmamış oluyor.
Öbür yandan bu formda ikinci dozdan sonraki birinci 7 güne bakıldığında şimdi aşı tesirini göstermediği için aşının aktifliği yüzde 92 olarak ölçülüyor.
Lakin bütün bu hesaplamalar tartışmalı.
Altmann, New England Journal of Medicine bilim mecmuasında yayımlanan Pfizer makalesindeki grafiklere bakanların 14. günde aşının birtakım de facto faydaları olduğunu düşündüğünü, lakin bunun aldatıcı bir görsel olduğunu söylüyor.
Bu grafikte plasebo kümesindekilerin hastalıklarının artmaya başlandığının görüldüğünü söyleyen Altmann, birinci doz aşıyı olduktan 14 gün sonra kimsenin kendisini inançta görmemesi gerektiğini aktarıyor.
Oxford-AstraZeneca
Oxford-AstraZeneca aşısı için Ocak ayında yayımlanan bir araştırmada, müellifler aşının bir standart dozunun yüzde 64,1 muhafaza sağladığını ortaya koydu.
İkinci tam dozdan sonra bu oran yüzde 70,4 fakat değişik biçimde, birinci dozdan sonra yarım doz alan bireylerde muhafaza oranının yüzde 90 olduğu gözlendi.
Bundan yola çıkarak Aşı Komitesi, üçüncü haftadan 9-12. haftaya kadar birinci dozun önemli biçimde hastalanmayı yüzde 70 oranında önlediği sonucuna vardı.
Bu yüzden ikinci doz olmadan evvel birinci dozun en azından birkaç ay boyunca muhafaza sağlayacağı düşünülüyor.
Moderna
ABD Besin ve İlaç Dairesi’nin (FDA) yayımladığı evraka nazaran Moderna aşısının bir dozu yüzde 80,2 oranında muhafaza sağlıyor.
İkinci dozdan sonra 18-65 yaş ortasında bu oran yüzde 95,6’ya çıkıyor. 65 yaş üstü için ise bu oran yüzde 86,4.
Pfizer aşısında olduğu üzere üçüncü fazda makul bir mühlet içinde, Moderna aşısı için bu 28 gün, biri aşı biri plasebo olmak üzere iki doz aşı verildi. bu yüzden tek bir aşıdan sonra bağışıklık devam eder mi, yoksa bu kademeden sonra düşer mi şimdi bilinmiyor.
CoronaVac
Merkezi Çin’de bulunan Sinovac şirketinin ürettiği CoronaVac aşısı, bağımsız olarak birkaç ülkede denendi; hepsinde de farklı bir sonuç elde edildi.
Birleşik Arap Emirlikleri birinci sonucu açıklayan ülke oldu ve yüzde 86 tesirli olduğunu belirtti.
Türkiye’de ise bu oran yüzde 91,25. Endonezya’da yüzde 65,3; Brezilya’daki Butantan Enstitüsü sonuçlarına nazaran yüzde 50,4.
Bu sonuçlar, ortasında 14 gün olacak formda iki doza ilişkin. Şimdi hiçbir yerde tek doz aktifliği açıklanmadı.
Tüm sonuçlar akademik yayımlar yerine basın bültenleri aracılığıyla açıklanmaları gerekçesiyle kuşkulu bulunuyor. Sonuçların toplanmasına yönelik yollar ve datalar açıklanmadan bilim insanlarının bir sonuca ulaşması sıkıntı olacak.
Sputnik V
Rusya’nın başşehri Moskova’da bulunan Gamaleya Epidemiyoloji ve Mikrobiyoloji Araştırma Enstitüsü tarafından geliştirilen bu aşı iki doz uygulanıyor. İki dozdan sonra da aktifliğinin yüzde 91,4 olduğu açıklandı.
Bir dozdan sonraki aktifliğine dair kamuya açık bir bilgi yok.
Bu araştırmaya dair datalar de akademik mecmualarda yayımlanmazken Washington Post gazetesine nazaran çok sayıda Rus bu araştırmanın sonuçlarına kuşkuyla yaklaşıyor.
Aralık ayında birinci doz verilmeye başlandığında birden fazla klinikteki bekleme odaları yarı yarıya doluydu.
Altmann, “İlk dozu aldıktan sonra davranışlarınızı değiştirebilir misiniz?” sorusuna, “Ben hiç aşıyı almamışım üzere büsbütün birebir davranırdım, gardımı düşürmez ya da öbür türlü davranmazdım” cevabını veriyor.
Surrey Üniversitesi’nden bağışıklık profesörü Deborah Dunn-Walters ise aşının tam olarak koruyup korumayacağının bilinmemesi nedeniyle davranışlarda değişiklik olmaması gerektiğini vurguluyor:
“Bunun birkaç nedeni var. Birincisi büsbütün korunup korunmadığınızı bilmiyoruz. İkincisi de aşı olmanızın virüsü bulaştırmanızı sonlandırıp sonlandırmayacağını da bilmiyoruz. Asemptomatik enfeksiyon geçirme ihtimaliniz de var.”
İkinci dozu atlayabilir misiniz?
Dunn-Walters, “Klinik devrenin öncesinde düzenlenen deneylerde bir dozdan sonra kâfi oranda bağışıklık olmadığını düşündükleri için iki doza çıkardılar” diyor.
Üçüncü faz çalışmalarında da iki dozdan sonra birincisine nazaran daha kanda fazla antikor ve T hücresi görüldü.
Pfizer CEO’su Albert Bourla, aralık ayında ikinci dozu es geçmenin büyük bir yanılgı olacağını; zira bu dozla edineceğiniz muhafazanın iki katına çıktığını aktardı.
Pfizer ve BioNTech şirketleri, 21 gün sonrasına dair ellerinde bir bilgi olmadığını, o yüzden birinci dozdan 21 gün sonra hala korunma sağlandığını söyleyemeyeceklerini vurguladı.
Bağışıklık sisteminin nasıl çalıştığı incelendiğinde bu basamaktan sonra koruyuculuğun azaldığını söylemek yanlış olmaz.
Birden fazla aşı yeni bir teknoloji kullandığı için koruyuculuğun nasıl düştüğünü tam olarak iddia etmek mümkün değil.
Oxford-AstraZeneca ve Sputnik-V aşıları, bir çeşit adenovirüsün değiştirilmiş versiyonunu kullanıyor.
Adenovirüsler, farklı hücre tiplerine bölünerek sonum enfeksiyonları üzere farklı hastalıkların ortaya çıkmasına neden oluyor.
Oxford aşısı şempanzelerden aşınan bir adenovirüsü kullanırken Rus aşısı iki insan tipini karıştırarak kullandı.
Adenovirüsler yıllardır kanser aşıları ve gen terapilerinde kullanılsa da viral bir enfeksiyonun önlenmesi için birinci kez ABD’de Aralık 2019’da ABD’de Ebola aşısı için onay almıştı.
Moderna ve Pfizer-BioNTech aşıları ise mRNA teknolojisi kullanarak çok daha yeni bir teknolojiyle üretildi.
Boston Üniversitesi’nden mikrobiyoloji profesörü Ronald Corley, farklı etnisitelerden insanlarda nasıl tesir göstereceği ya da bağışıklığın ne kadar süreceği üzere aşılarla ilgili birçok bilinmeyenin olduğunu söyledi.
CoronaVac aşısı ise 19. yüzyıldan beri piyasada olan meyyit patojenlerin aşılarda kullanılması teknolojisiyle üretildi.
Lakin yeniden de bağışıklığın ne kadar süreceği bilinmiyor.
Bağışıklığın gelişmesi vakit alıyor
Profesör Deborah Dunn-Walters Dunn-Walters, bağışıklığın gelişmesinin vakit aldığını vurguluyor ve tek bir doz alınıp alınmamasından bağımsız olarak birkaç hafta korunmayacağınızı aktarıyor.
Doğuştan gelen bağışıklık sistemi bir enfeksiyonun deri üzere fizikî bariyerleri geçmesine mahzur oluyor. Lakin onun dışında bir de edinsel/kazanılmış bağışıklık var ki, isminden da anlaşılacağı üzere, bunun gelişmesi için vaktin geçmesi gerekiyor.
O yüzden her ne kadar global aşı dağıtımı heyecanlı olsa da, olağan hayata dönmeden evvel biraz beklemek gerekecek.
Haberler.com
