Sıhhat Bakan Yardımcısı Şuayip Birinci ile salgın devri başta olmak üzere sıhhat alanında büyük kolaylıklar sağlayan yapay zekâ çalışmasını konuştuk… Sıhhat alanındaki yapay zekâ ve dijital atak, salgın sürecinde Türkiye’nin bir adım önde olmasını sağladı. Bu proje özellikle Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’nın kıymet verdiği ve üzerinde hassasiyetle durduğu mevzuların başında geliyor.
Sıhhat Bakanlığı’nın son 6 yıldır tüm kamu, özel, vakıf, üniversite olmak üzere sıhhat tesislerini e-Nabız Şahsî Sıhhat Sistemi ile tek bir platform üzerinde entegre ederek tüm sıhhat sistemini birbirleri ile konuşur hale getirmesi ve 7/24 çalışma prensibi ile saniye saniye data akışını sağlaması birçok kritik sorunun büyümeden çözülmesine ile yol haritalarının hazırlanmasında anahtar rol oynadı.
FANTASTİK HAYALLERDEN GERÇEĞE
Sıhhat Bakan Yardımcısı Şuayip Birinci, çalışma arkadaşlarıyla oluşturduğu, 2014 yılında bahsettiğinde fantastik hayaller diye tenkit aldığı, lakin bugün gerçek olan sistemi Milliyet’e tek tek anlattı. Sıhhat Bakanlığındaki çeşitte hangi hekimin hangi ilaçları yazdığından tabiplerin hangi oranda sezaryen doğum yaptırdığına, hangi bölgelerde obezitenin arttığından hangi hastanelere neden daha çok talep olduğuna, aşıların vilayet il, ilçe ilçe kaç tane kaldığından filyasyon gruplarının vazifelerini nasıl yaptığına, kuş gribine neden olacak göçmen kuşların hangi güzergahtan geçtiğinden ambulansların nerede durursa 5 dakikada hastaya ulaşabileceğine kadar yüzlerce data ve tahlilin olduğu dev bir dijital proje.
Bakan Yardımcısı Birinci’yi 2 saat dinledim ancak bana gösterdikleri ve anlattıkları, son 6 yılda yapılan projelerin yüzde 10’u bile değildi. En kıymetlisi kurulan sistemler hiçbir yurtdışı bağımlılığı olmayan, bu ülkenin mühendislerince geliştirilmiş büsbütün yerli ve ulusal uygulamalardan oluşuyor.
DÜNYAYA ÖRNEK PROJE
Bilhassa salgının yönetilmesinde büyük katkı sağlayan proje dünyaya da örnek olmuş. İspanya başta olmak üzere birçok ülkede proje ile ilgili bilgi almak istemiş.
Bakan Yardımcısı Birinci, Sıhhat Bakanlığı olarak Kovid-19 salgını ile uğraş kapsamında sıhhat çalışanlarını, sıhhat yöneticileri ve toplumun tüm bireylerini kapsayan dijital uygulamaları hayata geçirerek dünyaya örnek oluşturacak uygulama ve sistemleri hizmete sunduklarını lisana getirdi.
Tüm sıhhat sistemini birbirleri ile konuşur hale getirerek 7/24 çalışma prensibi ile anlık bilgi akışını sağladıklarını ve bunları tahlil ederek çabucak problemleri çözdüklerini lisana getiren Birinci, “tüm olayları anlık izleyebiliyoruz. Böylelikle koronavirüs Bilim Şurası dahil olmak üzere tüm sıhhat yöneticilerinin karar alma süreçlerinin desteklenmesi, toplumun bu süreçte virüsün yayılım suratının en aza indirilmesi ve izolasyon kurallarını benimsemesi, hastanelerin yoğunluğuna bağlı olarak engelliler dahil tüm vatandaşların karşılaşabilecekleri potansiyel zorlukların aşılması, vatandaşların kendi semptom denetimlerini yapabilmesi ve vakit kaybetmeden sıhhat tesisleri ile irtibata geçebilmesi için birçok web tabanlı sistem ve taşınabilir uygulamayı hayata geçirdik” diyor.
Bu sistemin pandeminin dijital idaresinde sağlam bir omurga manasına geldiğini lisana getiren Birinci, “Sistem içerisinde hastaya ilişkin, birebir vakitte hastalığın önlenmesine ve yayılmasına yönelik tüm parametreleri içeren ayrıntılı ekran ile hastanın tedavisi ve izolasyonu, en ince detayına kadar gerçekleştiriliyor. Sistemin kurgusu hadise tespit edildikten şifayla taburcu olana kadar tüm tedavi süreçlerinin anlık olarak takip edilebildiği bir algoritma ile oluşturuldu” vurgusu yaptı.
Sıhhat Bakanlığı’nın dijital dünyasında attığım sıhhat çeşidinde öne çıkanlardan kimileri şöyle:
EKSİLEN AŞILAR ÇABUCAK DESTEK EDİLİYOR
Türkiye’deki aşı noktaları saniye saniye izleniyor. Bunlar anlık aşı noktaları, hastanede aşılananlar ve konutta aşılananlar. Bu sistemde hangi yaş aralığında aşı olanlardan kaç aşı kaldığına kadar birçok tahlil edilecek bilgi var. İlçelere kadar kaç aşı kaldığı da sistemde görülüyor. Aşı azaldığı vakit sistem kırmızıya dönüp alarm veriyor ve oraya çabucak aşı desteği yapılıyor.
HANGİ RİSK KÜMELERİ NEREDE YAŞIYOR?
Sistemde hastalıklara ait risk kümeleri ile ilgili de farklı çalışma yapılmış. Hangi risk kümelerinin salgından hangi oranda etkilendiği, hangi risk kümeleri nerede yaşıyor sistem tarafından biliniyor.
Riskli kümelerin kovidli temaslısı olma ya da olaya dönüşme oranları vilayet il takip ediliyor. Bölge bölge, vilayet il obezite ve kronik hastalık haritası bile çıkarılmış. Bu sonuçlara nazaran de önlemeye yönelik adımlar atılıyor, ilgili ünitelerin anlık uyarılması sağlanıyor.
HANGİ HASTANEYE NEDEN SEVKEDİLİYOR?
Sistemde hangi küme hastaların hangi hastaneye gittiği de çıkıyor. Birtakım hastanelere gidenler oradan hangi yakın vilayet ilçe hastanelerine sevk edildiği de sistemde görülüyor. Böylelikle rolü çerçevesinde hangi hastanede ne eksik hangisinde ne iyi ortaya çıkıyor.
Hastanelerin beklenen rolün gereği olan hizmet kapasitesinin gerisinde kalmasının sebepleri anlık tahlil edilebiliyor. Ona nazaran eksikler tamamlanmaya çalışılıyor.
SİNA PROJESİ İLE ANLIK TAKİP
Sıhhatte İstatistik ve Nedensel Tahliller (SİNA) projesi tüm işlerin süratli ve kolay takibini sağlıyor. 10 binin üzerinde ekranı ve göstergeleriyle 150 binin üzerinde tabibin, hastane, vilayet ve ülke seviyesinde kendi branşında mukayeseli raporlarına erişimi sağlanıyor. Bugüne kadar 59 bin tabip kendi raporlarına erişmiş durumda.
6 yıl evvel kullanıma sunulan, şu anda etkin 42.5 milyonun üzerinde kullanıcısı olan e-Nabız, altyapısı tüm sıhhat tesislerini hali hazırda birbirleriyle anlık olarak data alışverişi yapar hale getirmiş. Tüm Kovid-19 süreçleri e-Nabız altyapısı ile anlık olarak takip edilerek 81 vilayette gerekli müdahaleler ve tedbirler acilen yapılabiliyor.
HASTALIKLARIN RİSKLERİ HESAPLANIYOR
SİNA’daki kimlikten arındırılmış bilgilerle hadise profilleri, salgının ilerleme suratı, hastalık değişim suratları, yaşlara ve nüfusa nazaran hastalık oranları, ağır bakım, yatak doluluk oranları, ventilatör sayıları, filyasyon müddet, aralık, hadise başına filyasyon oranı, grupların takibi, test istatistikleri, hasta memnuniyeti, anket değerlendirmeleri, HES kodu kullanım bilgileri, kronik hastalık risk hesaplamaları, riskli popülasyon oranları vb. bilgilerin tahlili yapılabiliyor.
GÖÇ YOLLARI İLE KUŞ KÜMESİ İLİŞKİSİ
Mekansal İş Zekâsı uygulaması ile, halihazırda sıhhat hizmeti veren kamu kurum ve kuruluşları ile özel kurumlardan muhakkak standartlar çerçevesinde sıhhat dataları toplanıyor, toplanan datalar direkt, birtakım istatistiksel değerlendirmelerin akabinde anlaşılır ve kolay yorumlanabilir hale getiriliyor.
Farklı alternatifler kıymetlendirilerek analitik olarak ülkenin coğrafik pozisyonu üzerinde süratli ve yanlışsız karar vermeye imkan sağlıyor. Uzun vakittir MİZ üzerinden hasta ve hasta nakil hareketleri, 112 istasyon erişim müddet ve araları, ASM erişim müddetleri, kuş gribi ile göç yolları bağı, obezite oranları, teneffüs yolları hastalıkları ile hava kirliliği bağı üzere datalar anlık olarak harita üzerinde incelenebiliyor.
RUH SIHHATİNE YÖNELİK UYGULAMALAR
Salgın ile uğraşta büyük fedakârlık gösteren sıhhat işçisinin kendisine ve çocuklarına ruhsal dayanak sunmak için Sıhhat İşçisi Ruhsal Dayanak Uygulaması (RUHSAD) geliştirilmiş. İşçi, cep telefonlarına taşınabilir marketlerden indirdikleri RUHSAD uygulaması ile dayanak talebinde bulunabiliyor, talebi süratli bir biçimde karşılanan işçi randevu alarak, alanında uzman tabiplerce uygulama üzerinden imajlı aranarak 7/24 takviye alabiliyor.
Aşıla, e-Nabız, Tele-radyoloji, Hayat Meskene Sığar (HES), e-Rapor, Merkezi Doktor Randevu Sistemi, Dr. e-nabız, Reçetem, MİZ, ESİM, ASOS, HSYS vb…
Daha bunların içinde yazamadığım çok sayıda uygulama var. 5 saniye içinde randevu almaktan eczaneye kâğıt reçete olmadan kodla gidip ilaç almaya, hangi ilacın hangi hastanenin stokunda olduğundan hangi ilacı kimin kullandığına kadar yüzlerce sayılacak bilgi var.
Bir kıymetli noktada hizmetlerle ilgili ölçme ve değerlendirmeler de yapılıyor olması. Yani memnuniyet ve memnuniyetsizlik. Bu da varsa kusurların sıfıra indirilmesine yönelik.
Filyasyon ve izolasyon takip sistemi
Pandemi ile çabadaki en değerli araçlardan biri filyasyon (kaynak arama) uygulaması. Filyasyon yapılan alanda bilgiler anlık olarak sisteme kaydediliyor ve data akışı vakit kaybedilmeksizin tahlil edilmeye başlanıyor.
Ayrıyeten filyasyon takımlarının, taşınabilir uygulama ile merkezden yönlendirilerek filyasyon yapılacak alanlara en süratli biçimde müdahale etmeleri sağlanıyor. Hadiseye erişme mühleti, filyasyon uzaklığı üzere bilgiler merkezden takip edilerek kapsamlı bir kontrol ve takip sistemi da işliyor. Bu sistem aracılığıyla filyasyon gruplarının konuta gidip gitmediği, telefonla süreci yapıp yapmadığı kaç kilometre yaklaştığına kadar birçok kontrol yapılabilecek öge görülüyor.
Örneğin takımın uzaktan süreç yaptığı sistemde çıkarsa grup aranıp konuta neden gidilmediği soruluyor.
Vefat oranı en düşük kent
Sıhhat Bakanlığı’nın bu haftaki koronavirüs risk haritasında 100 binde 124.64 oranıyla vaka sayısı artan tek vilayet olan Tunceli, vefat ve ağır bakım oranı en düşük olan kent.
Vilayet Sıhhat Müdürü Dr. Çağdaş Özdemir, olay sayısı artışının kapanma sürecinde vilayet dışından gelenlerden kaynaklandığını belirterek, “Vaka sayımız yükselse de vefat oranında Türkiye’de en düşük kentiz” dedi. Şubat ayında kentteki olay sayılarının tek haneli sayılara düştüğünü lakin kapanma sürecinden sonra önemli oranda artış meydan geldiğine dikkati çeken Özdemir, şunları söyledi:
Gelenlerle arttı
“Yaklaşık 100 binde 400’e çıkan hadise sayılarıyla karşılaştık. Tam kapanma öncesinde, vilayetimize gelen konuklarımız oldu. Bilhassa birtakım ilçe ve köylerimize çok sayıda kişi geldi. Gelenlerle olay sayımız arttı. Yaz aylarında da vilayet dışından gelen kişi sayısı çok artacak. Bu durum, hadise sayımızı önemli oranda yükseltecektir.”
Nüfusun yarısına aşı
Özdemir, 83 bin nüfuslu kentin yaklaşık yarısının aşı olduğunu belirterek, “Tek doz 40 bin aşı yaptık. Aşıdan kaynaklı mevt ve ağır bakım oranı Türkiye’de en düşük kentiz” dedi. Vilayet dışından gelenlere kurallara uymaları davetinde bulunan Çağdaş Özdemir, “Vatandaşlarımızın bu kısıtlama sürecinde, meskenlerinde sıkıldığını biliyoruz. Lakin yaz aylarında rahat gezmek, Tunceli’nin doğal hoşluklarından faydalanmak istiyorsak, kurallara aşı oranımız tam yükselene kadar riayet edersek çok iyi olacak” diye konuştu.
MİLLİYET
Haber7
